Wetenschappelijk verantwoord?

Het mooie van lezen is dat de lezer zelf een voorstelling kan maken van wat hij of zij tot zich neemt. Dit geldt bij uitstek voor de roman, maar is toepasbaar op vrijwel alles wat via het geschreven woord tot ons komt. Het is toch op zijn minst wonderlijk te noemen dat dit besef vaak stukken minder aanwezig lijkt wanneer we wetenschappelijke literatuur doornemen. Dit is deels te verklaren doordat anderen zich reeds hebben gebogen over mogelijke twijfels die kunnen rijzen bij hetgeen dat wordt gesteld in een artikel, en daar een bevredigende aanpassing van eisen voordat acceptatie en publicatie plaatsvinden. Peerreview geeft op zijn minst de schijn dat beweringen verantwoord zijn. Gemakshalve laat ik dan andere belangen achterwege: auteurs die gebukt gaan onder ‘to publish or to perish’, uitgevers die aan omzetcijfers moeten denken, en derden zoals farmaceuten of fabrikanten voor wie een gepubliceerd artikel vaak ook winst betekent. Het geschreven woord telt.

Het nadeel van een film is dat de regisseur als het ware de peerreview heeft verricht en we een voorstelling van zaken te zien krijgen zoals vooral de regisseur, maar ook acteurs en actrices die voor ogen hebben. Hoewel het boek het in de meeste gevallen glansrijk wint van de verfilming, zijn er toch voorbeelden te vinden waarover je op z’n minst kunt discussiëren over de meest geslaagde overdrachtsvorm. Eén voorbeeld hiervan is de film Amadeus van Milos Forman uit 1984. Een film vol kleurige kostuums en prachtige decors, gelardeerd met magnifieke muziek en subtiele humor. Een levendig verhaal waarin een ietwat infantiele Mozart wordt neergezet, bekeken vanuit het perspectief van hofcomponist Antonio Salieri, die gedreven door afgunst op Mozarts muzikale genialiteit een plan bedenkt – en uitvoert – hem te doden. Vooral zijn sterfbed is natuurlijk interessant voor de medicus; in de film kort door de bocht weergegeven als een verzwakte, bleke Mozart die zijn laatste, onvoltooid gebleven meesterwerk dicteert aan (in de film) zijn aartsrivaal en dan sterft. Geen open einde.

Het is bijna niet voor te stellen dat meer dan 200 jaar na zijn dood zoveel mensen zich nog bezighouden met zijn dood. In Pubmed zijn bijvoorbeeld 66 artikelen te vinden, alle gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften en vrijwel allemaal geschreven door serieuze lieden. Het merendeel dus peerreviewed. Hebben al die mensen niets beters te doen? Ongetwijfeld, maar als medicus met passie voor klassieke muziek is de doodsoorzaak van Mozart natuurlijk de ultieme uitdaging. Iets soortgelijks zal gelden voor personen die Mozarts leven en dood in kunstvorm uiten, zoals Forman. Deze laatste kan zich echter beroepen op artistieke vrijheid, mocht er iets botsen met de werkelijkheid. Wij medici verschuilen ons achter wetenschappelijke verantwoording, ook al is dit in het geval van Mozarts dood gebaseerd op antieke en incomplete gegevens. Alsof dit alleen plaatsvindt bij medisch-historische onderwerpen. I love science!

Informatie over de medische geschiedenis van W.A. Mozart en J.S. Bach: www.mozach.nl