Nieuw-Zeeland rookvrij in 2025

In maart 2011 was Nieuw-Zeeland een van de eerste landen ter wereld die zich ten doel stelden het land rookvrij te maken.1 In dit artikel beschrijven wij de aanleiding voor en de impact van dit ‘eindspel tegen tabak’. We bespreken eveneens de uitdagingen die deze doelstelling met zich meebrengt. Andere landen die soortgelijke maatregelen overwegen kunnen leren van het Nieuw-Zeelandse initiatief.

Rookprevalentie in Nieuw-Zeeland

Net als veel andere ontwikkelde landen heeft Nieuw-Zeeland een geschiedenis van hoge prevalenties van roken. Vlak na de Tweede Wereldoorlog rookte maar liefst 75% van de mannen. In 1976 rookte 38% van de mannen en 31% van de vrouwen, maar met deze daling ontstonden ook grote etnische verschillen. Onder de inheemse Maori-bevolking rookte eind jaren 70 rond de 60% van de mannen én vrouwen.2

Nieuw-Zeeland heeft al enkele decennia een actief antirookbeleid. In 1990 werd roken verboden op veel werkplekken en in het openbaar vervoer. Tevens werd tabaksreclame beperkt en verbood de wet de verkoop van tabak aan jongeren onder de 16 jaar – sinds 1998 geldt een leeftijdsgrens van 18 jaar. Vanaf 2003 werd roken op alle werkplekken, in scholen en in horecagelegenheden volledig verboden.

De Maori-gemeenschap zelf zat ook niet stil en implementeerde vanaf 1990 meerdere antirookprogramma’s die waren gericht op de eigen bevolkingsgroep.3,4 De etnische verschillen in rookprevalentie namen hierdoor echter niet af. In 2006 rookte 40% van de Maori-mannen en 50% van de vrouwen: 2 keer zo veel als onder de rest van de Nieuw-Zeelandse bevolking.5 De incidentie van en sterfte aan longkanker lieten parallelle etnische verschillen zien: deze waren maar liefst 3 keer hoger onder Maori’s.6

Roep om meer maatregelen

Vanuit deze bevolkingsgroep nam dan ook de roep om radicalere antirookmaatregelen toe, zoals het beperken van tabaksbeschikbaarheid en zelfs het instellen van een geheel rookvrije samenleving.7 De Maori-gemeenschap trok steeds meer ten strijde tegen de tabaksindustrie (figuur), en haar politieke partij stelde, aanvankelijk zonder succes, vergaande beperkingen op de verkoop van tabak voor. Deze ideeën werden geleidelijk aan overgenomen door de bredere antirookbeweging en leidden ertoe dat het nationale parlement in 2010 een officieel onderzoek instelde naar de tabaksproblematiek onder Maori’s.8

Het jaar daarna antwoordde de regering hierop door de 42 aanbevelingen uit het parlementaire rapport voor een belangrijk deel over te nemen, waaronder de eerste aanbeveling om het land in 2025 rookvrij te laten zijn.1 De regering schreef: ‘The Committee’s report is clear that “the term ‘smoke-free’ is intended to communicate an aspirational goal and not a commitment to the banning of smoking altogether by 2025”. On that basis, the Government agrees with a longer term goal of reducing smoking prevalence and tobacco availability to minimal levels, thereby making New Zealand essentially a smoke-free nation by 2025.’1 ‘Rookvrij’ wordt hierbij geïnterpreteerd als een rookprevalentie van minder dan 5%; om dit einddoel te halen werd voor het jaar 2018 een tussendoel van 10% rookprevalentie geformuleerd.

Onder de vele maatregelen die werden voorgenomen, is een aantal al op nationaal niveau ingevoerd. Voorbeelden hiervan zijn een gestage jaarlijkse stijging van de tabaksaccijns, rookvrije gevangenissen, verwijdering van tabaksproducten uit het zicht van consumenten bij alle verkooppunten, hogere straffen op verkoop aan minderjarigen en verlaging van de hoeveelheid tabak die belastingvrij kan worden meegebracht uit het buitenland. Recent is besloten tabaksproducten in een standaardverpakking aan te bieden en wordt beleid voorbereid ten aanzien van de verkoop van e-sigaretten en andere nicotinevervangende producten.

Ook heeft de adoptie van ‘Rookvrij 2025’ door de overheid geleid tot discussies over aanvullende eindspel-beleidsmaatregelen, zoals het vervaardigen van sigaretten met een laag nicotinegehalte en het verminderen van verkooppunten voor tabak.9,10

Voortgang en effecten

De doelstelling ‘Rookvrij 2025’ heeft de Nieuw-Zeelandse neuzen dezelfde kant op gezet: iedereen kent het doel en het voorgestelde tijdspad. Lokale antirookinitiatieven zijn opgestart of werden nieuw leven ingeblazen. Veel steden zijn overgegaan op een rookverbod op publieke plaatsen zoals parken en stranden.11 Van de bevolking geeft 79% aan de doelstelling te ondersteunen; slechts 6% is tegen.12 Zelfs onder rokers is er veel steun.13

Maar er zijn wel problemen, vooral op het niveau van implementatie.14 Van de 42 aanbevelingen zijn er 34 nog niet of niet volledig geïmplementeerd. Het betreft onder andere maatregelen op het gebied van het nicotinegehalte en de bestanddelen die aan tabaksproducten worden toegevoegd. Ook de beperking van het tabaksaanbod, grote publiekscampagnes en uitbreiding van het rookverbod naar openbare ruimtes en in bijvoorbeeld auto’s met kinderen blijven achter.14 Diverse organisaties hebben als reactie hierop een eigen implementatiestrategie ontwikkeld, maar een nationaal implementatieplan ontbreekt vooralsnog.

De daadwerkelijke effecten op het tabaksgebruik in Nieuw-Zeeland laten een gemengd beeld zien. De totale rookprevalentie vestigde in 2014-2015 een laagterecord van 17%.15 Als het beleid grofweg gelijk blijft, is de verwachting dat de prevalentie verder zal dalen tot ongeveer 7% onder de niet-Maori-bevolking in 2025.16 Bij de Maori-bevolking is het beeld echter minder rooskleurig: 38% rookt en de voorspelde trend is veel minder gunstig.

Uitdagingen

Er is brede overeenstemming over het nut van de huidige en de concreet voorgenomen maatregelen, maar ook over het feit dat verdergaande acties waarschijnlijk noodzakelijk zijn. Sommigen propageren ingrijpendere maatregelen op het gebied van accijnsheffing en verkrijgbaarheid, een nóg hogere leeftijdsgrens voor tabaksverkoop of een compleet rookvrije generatie.17 Verder klinkt de roep om een strakker implementatie- en monitoringbeleid, speciaal voor etnische subgroepen als de Maori’s.

Cruciaal in onze ogen is de politieke wil om Nieuw-Zeeland in 2025 echt rookvrij te maken. Na de verkiezingen van 2014 is het aan de verkozen politici om te laten zien dat het plan ook voor hen voldoende politieke prioriteit heeft. Vooralsnog voorspellen het ontbreken van een concreet actieplan en het uitblijven van verdere maatregelen echter weinig goeds.17,18 Ook is de ondersteuning van ‘Rookvrij 2025’ onvoldoende, omdat de afdeling binnen het Nieuw-Zeelandse ministerie van Volksgezondheid die zich hiermee bezighoudt klein en overbelast is. Bovendien zagen relevante belangen- en actiegroepen zich geconfronteerd met forse bezuinigingen.19

Lessen voor andere landen

Welke lessen kunnen andere landen trekken uit het proces dat Nieuw-Zeeland heeft ingezet? Ten eerste zijn de ervaringen met een eindspel tegen tabak in Nieuw-Zeeland positief. Het gevoel van een gemeenschappelijke richting en van een gemeenschappelijk einddoel katalyseert initiatieven en ambities onder het algemene publiek, de media, gezondheidsprofessionals, onderzoekers en politici.

Ten tweede leert het Nieuw-Zeelandse initiatief dat de grote verschillen tussen sociale en etnische groepen moeten worden aangepakt om tabaksgebruik radicaal te kunnen terugdringen. Een eindspel-strategie die zich richt op het verlagen van de rookprevalentie in alle bevolkingsgroepen – en met name in gemarginaliseerde en benadeelde groepen – is daarom van groot belang.

Ten slotte leert onze ervaring dat een robuuste, multifactoriële strategie die is aangepast aan de lokale omstandigheden, cruciaal is voor het eindspel. Hiervoor is steun van politieke kopstukken nodig, alsmede ondersteuning op lokaal politiek niveau.

Conclusie

Naast Nieuw-Zeeland zijn er enkele Europese landen (Finland, Ierland en Schotland) die een rookvrije bevolking als officieel doel hebben gesteld. Al levert ‘Rookvrij 2025’ van tijd tot tijd frustraties op in Nieuw-Zeeland, de gezamenlijke doelstelling van een rookvrij land werkt bovenal inspirerend en verbindend. Wij denken dat er effectieve beleidsmaatregelen bestaan om Nieuw-Zeeland in 2025 rookvrij te maken. Met een robuuste aanpak, inclusief diverse evidencebased beleidsmaatregelen, kan en zal het einddoel worden bereikt. Wij moedigen andere landen aan ons voorbeeld te volgen, om de wereldwijde rookepidemie definitief tot staan te brengen.