Nederland rookvrij: dokters spreken zich uit

Is er een afgezaagder onderwerp dan ‘roken’? Dat roken slecht is voor de gezondheid weten we al heel lang – en dat het niet lukt het roken uit te bannen maakt het allemaal nog vervelender. Patiënten willen of kunnen niet stoppen, en wij worden moedeloos van de jonge beginnende rokers die van onderaf de overleden rokers maar blijven aanvullen. Bovenal lijkt het in Nederland lastiger dan waar ook om politici te overtuigen van krachtige tegenmaatregelen. Liever een ander onderwerp om je druk over te maken, zullen velen denken. Toch lijkt er de laatste tijd nieuwe beweging in het ‘tabaksdossier’ te komen. Het is belangrijk dat zo veel mogelijk dokters zich daarbij aansluiten.

De cijfers

In 2014, het laatste jaar waarover we gegevens hebben, rookte bijna een kwart (23%) van de Nederlandse bevolking van 15 jaar en ouder, en 17% rookte dagelijks.1 Dat was weliswaar een behoorlijke daling ten opzichte van 2010, toen nog 28% van de bevolking rookte, maar het kan nog veel lager, zoals bewezen wordt door landen als Australië (16% van de bevolking rookt), Canada (16%), IJsland (17%) Nieuw-Zeeland (18%) en de Verenigde Staten (18%).2 Het moet ook veel lager, want roken is in Nederland nog steeds veruit de belangrijkste oorzaak van ziekte en een voortijdige dood.3

Steeds grimmiger

De cijfers over de gevolgen van roken worden steeds grimmiger. Gingen we er op basis van oudere studies nog van uit dat rokers gemiddeld een 2 maal zo hoog sterftecijfer hebben als niet-rokers,4 uit nieuw onderzoek blijkt dat in recente geboortegeneraties het risico op sterfte onder rokers zelfs 3 maal verhoogd is ten opzichte van niet-rokers. Dit komt doordat deze generaties op jongere leeftijd zijn gaan roken en ook gemiddeld meer hebben gerookt dan oudere generaties.5 Dit betekent dat van wie levenslang doorgaat met roken, twee derde overlijdt aan de gevolgen van het roken, op een gemiddeld veel jongere leeftijd dan niet-rokers.

Weinig schot in het antirookbeleid

Het is onbegrijpelijk dat we dit probleem laten voortbestaan en toch heeft er lange tijd weinig schot gezeten in het Nederlandse antirookbeleid. Het kabinet-Rutte I (2010-2012) wilde er weinig aan doen en heeft zelfs onderdelen van het beleid afgebroken, wat misschien ook niet verwonderlijk was gezien het feit dat de toenmalige – en huidige – minister van VWS in een vorig bestaan banden met de tabaksindustrie had.6

Daar kwam pas verandering in met het kabinet-Rutte II (2012-nu), waarin het antirookbeleid niet langer onder de minister viel maar aan de staatssecretaris werd toevertrouwd. Deze pakte verschillende kleinere zaken aan, zoals de handhaving van het rookverbod in de kleine horeca en de verhoging van de minimumleeftijd voor het kopen van tabak van 16 naar 18 jaar.7

Alliantie Nederland Rookvrij!

Intussen is de aandacht voor antirookbeleid in de gezondheidszorg sterk toegenomen, en zwelt het ongeduld over de veel te trage voortgang daarin aan. De 2 longartsen die zich al jaren beijveren voor een krachtiger antirookbeleid,8 zagen hun inspanningen erkend met de toekenning van de prestigieuze Muntendamprijs van KWF Kankerbestrijding. En uit onvrede over de rol van de overheid bundelden 3 grote gezondheidsfondsen – behalve KWF Kankerbestrijding ook de Hartstichting en het Longfonds – hun krachten in de Alliantie Nederland Rookvrij! (www.alliantienederlandrookvrij.nl). Hierbij zijn inmiddels meer dan 50 organisaties aangesloten, waaronder de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde, de Nederlandse Vereniging voor Cardiologie en de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (KNMG).

Eindspel tegen tabak

Enkele jaren terug leek het nog ondenkbaar dat men in Nederland zelfs maar zou overwegen aan een ‘eindspel tegen tabak’ te beginnen,6 zoals wel het geval is in Nieuw-Zeeland. Dat land wil het percentage rokers in 2025 beneden de 5% brengen,9 en in Finland is zelfs een wet aangenomen die tot doel heeft het gebruik van tabak geheel te beëindigen.10 Inmiddels is er in Nederland echter een Stichting Eindspel Tabak opgericht, die tot doel heeft wetgeving te realiseren met een strikt verbod op de verkoop van tabaksproducten aan mensen die zijn geboren na een bepaald jaar, zodat de eerste rookvrije generatie zal ontstaan (www.eindspeltabak.nl).

Bescherm de nieuwe generaties

Deze focus op de jeugd heeft vooral een tactische reden: ook politici die de vrije keuze van de tabaksconsument hoog in het vaandel hebben staan, zullen er weinig moeite mee hebben jongeren die de gevolgen van hun handelen nog nauwelijks overzien en die sterk onder invloed staan van hun omgeving, te beschermen tegen een dodelijke gewoonte.

De plannen voor een rookvrije generatie, die ook door de Alliantie Nederland Rookvrij! worden onderschreven, houden in dat vanaf een bepaald jaar successievelijk wordt gewerkt aan een volledig rookvrije zwangerschap, een rookvrije kinderopvang, rookvrije scholen, rookvrije sportclubs et cetera. Om te bereiken dat nieuwe generaties niet meer met tabak in aanraking komen zullen vergaande maatregelen moeten worden genomen, zoals het creëren van meer rookvrije omgevingen, het verder terugdringen van de marketing van tabak en een systematische verdere prijsverhoging.

Haalbare aanpak

Hoewel het met een dergelijke aanpak nog lang zal duren voordat Nederland helemaal rookvrij is, lijkt deze aanpak op dit moment de meest haalbare. Het is nu zaak dat een nieuw kabinet de opdracht krijgt om dit te realiseren. De KNMG heeft voor het eerst een standpunt over tabaksontmoediging uitgebracht, waarin artsen worden opgeroepen hun invloed aan te wenden bij tabaksontmoediging (klik hier voor het KNMG-standpunt).11 Concreet betekent dit: zorg dat het streven naar een rookvrij Nederland – te beginnen met een rookvrije generatie – in de partijprogramma’s van de politieke partijen komt, zodat een nieuw kabinet de benodigde stappen gaat zetten.

Roken mag dan een afgezaagd onderwerp zijn, toch gebeurt er soms iets opwindends.