Geprikt voor u

De laatste weken voer ik herhaaldelijk discussies over de griepprik: in de commissie Medische Ethiek van het ziekenhuis, op een congres over ‘public health ethics’ en op de afdeling van het verpleeghuis. Je zou zeggen dat het daar nu niet echt het seizoen voor is, maar dat klopt niet want de campagnes van komend najaar worden nú voorbereid. De ethische discussie gaat momenteel vooral over de vaccinatie van zorgverleners tegen influenza. Hoe sterk mag de werkgever aandringen op vaccinatie van de medewerkers? Of is er zelfs een morele plicht om je te laten vaccineren als zorgverlener?

Alleen al het stellen van die vraag werkt als een rode lap op een stier. Verontwaardigd wijzen de leden van de OR in het ziekenhuis waar ik werk het idee af. Dat tast de persoonlijke keuzevrijheid aan! Daar hebben ze gelijk in, maar is daarmee de ethische discussie beslecht? Ik denk het niet.

Laat ik beginnen met de uitspraak dat het verplicht stellen van de influenzavaccinatie voor medewerkers in de gezondheidszorg juridisch onhaalbaar is. In Nederland is daarvoor domweg geen wettelijke basis te vinden. Maar ook dit beslecht de ethische discussie niet. Hoogstens is het een nieuw voorbeeld van het fundamentele verschil tussen een ethische en een juridische discussie.

Ethisch gezien lijkt me de centrale vraag te zijn of een zorgverlener moreel verplicht is om zich te laten vaccineren ten behoeve van zijn of haar patiënten. Als hulpverleners zich laten vaccineren, neemt de morbiditeit en de mortaliteit onder patiënten af en kan de kwaliteit van de zorg toenemen doordat er minder personeel uitvalt. Maar wacht eens even! Is dat wel zo? Is er wel voldoende evidence voor dergelijke uitspraken? Dat laatste is niet zeker. Weliswaar zijn er vier gerandomiseerde studies gedaan, maar die hadden alleen betrekking op hulpverleners in ‘longterm care institutions’. Bovendien blijkt uit een recente cochrane-review dat de gepoolde data uit deze studies geen verschil laten zien op een aantal directe eindpunten, zoals incidentie van pneumonie en dood door pneumonie. Er was wel een effect zichtbaar op een aantal indirecte eindpunten, zoals ‘all cause mortality’ en incidentie van griepachtige verschijnselen. Een verloren strijd voor de voorstanders van de griepprik voor hulpverleners zo lijkt het.

Maar is dat zo? Ook in deze tijd van evidencebased geneeskunde is ‘Cochrane’ niet hetzelfde als de ultieme waarheid. We moeten ons realiseren dat alle evidence komt uit ‘cluster-randomized trials’ die een pragmatische opzet kenden en waarbij het dus erg moeilijk is de condities goed gescheiden te houden. Bovendien is er altijd nog zoiets als logica. Als er minder mensen zijn die het influenzavirus verspreiden, moet dat toch effect hebben op de kans op besmetting.

In de commissie Medische Ethiek discussiëren we uitvoerig over de griepprik. We vinden dat je als hulpverlener de morele plicht hebt je patiënt niet te schaden als je dat kunt voorkómen. En dus om je te laten vaccineren. Maar een verplichting met sancties blijkt nog een brug te ver.