Liquorhypotensiesyndroom na cervicale manipulatie

Background

Chiropractic interventions such as manipulation of the cervical spine can incidentally lead to severe neurological complications.

Case description

A 63-year-old female patient presented at the Neurology outpatient clinic with a five-week history of severe postural headache, tinnitus and nausea. The onset of these symptoms was concurrent with chiropractic manipulation of the cervical spine because of cervical pain. Cranial MRI showed findings characteristic for intracranial hypotension syndrome. Cervical MRI revealed a large posterior dural tear at the level of Ci-ii. Following unsuccessful conservative therapy, the patient underwent a lumbar epidural blood patch after which she recovered rapidly.

Conclusion

Manipulation of the cervical spine can cause a dural tear and subsequently an intracranial hypotension syndrome. Postural headaches directly after spinal manipulation should therefore be a reason to suspect this complication. If conservative management fails, an epidural blood patch may be performed.

Conflict of interest: none declared. Financial support: none declared.

Samenvatting

Achtergrond

Chiropractische interventies zoals cervicale manipulatie kunnen incidenteel leiden tot ernstige neurologische complicaties.

Casus

Een 63-jarige vrouw presenteerde zich op de polikliniek Neurologie met sinds 5 weken sterk houdingsafhankelijke hoofdpijn, oorsuizen en misselijkheid. Deze klachten waren vrijwel direct begonnen na cervicale manipulatie wegens nekpijn. MRI van de hersenen toonde kenmerkende afwijkingen die passen bij het liquorhypotensiesyndroom. Op de MRI van de cervicale wervelkolom was ter hoogte van Ci-ii een groot posterieur defect in de dura te zien. Na het falen van conservatieve behandeling werd een lumbale epidurale bloedpatch toegediend, waarna de patiënt spoedig herstelde.

Conclusie

Cervicale manipulatie kan een scheur in de dura veroorzaken met een liquorhypotensiesyndroom tot gevolg. Hier moet aan gedacht worden bij houdingsafhankelijke hoofdpijn die optreedt direct na de manipulatie. Als conservatieve therapie faalt, is een epidurale bloedpatch een mogelijke behandeling.

Artikelinformatie

10 februari 2014

In print verschenen in

week 9 2014

Citeer dit artikel als

Ned Tijdschr Geneeskd. 2014;158:A7050

Vakgebied

Zenuwstelsel

Bewegingsapparaat

Auteursinformatie

St. Elisabeth Ziekenhuis, afd. Neurologie, Tilburg.

Drs. G.H.P. Tazelaar, anios neurologie; dr. C.C. Tijssen, neuroloog.

Contact drs. G. Tazelaar (g.tazelaar@elisabeth.nl)

Verantwoording

Belangenconflict en financiële ondersteuning: geen gemeld.
Aanvaard op 16 december 2013

Auteur	Belangenverstrengeling
Gijs H.P. Tazelaar	ICMJE-formulier
Cees C. Tijssen	ICMJE-formulier

Heb je nog vragen na het lezen van dit artikel?

Check onze AI-tool en verbaas je over de antwoorden.

ASK NTVG

Reacties

Liquorhypotensiesyndroom na manuele therapie?

Recent rapporteerden Tazelaar en Tijssen in NVTG een casus van liquorhypotensie in een 63-jarige vrouw met een historie van hoofd- en nekpijn(1). Twee uur na cervicale manipulatie door een manueel therapeut werd deze hoofdpijn erger. De auteurs achten het aannemelijk dat er sprake is van causaliteit. Een review van soortgelijke casuïstiek van de afgelopen 20 jaar trekt deze causaliteit echter in twijfel(2). Daarnaast zijn er nog 2 punten van kritiek te leveren op genoemde casus:

De auteurs gebruiken, in hun samenvatting en conclusie, de term chiropractische interventies, terwijl de behandelaar manueel therapeut was. Er kunnen echter grote verschillen bestaan tussen manuele therapie en chiropractie. Ook elders in de literatuur wordt, wanneer er sprake is van het gebruik van spinale manipulatie en daarmee geassocieerde incidenten, vaak gesteld dat het een chiropractische behandeling was terwijl het in veel gevallen een andere (para)medicus betreft. Tuchin komt tot 63% misbruik van de term chiropractie in zijn review(2). Misbruik van deze terminologie is ook in andere studies gerapporteerd(3,4). Door dit misbruik wordt ten onrechte het beeld versterkt van risico’s geassocieerd met chiropractische behandeling.
Het is bekend dat liquorhypotensie syndroom spontaan kan ontstaan en dat intracraniale hypotensie kan presenteren zonder hoofdpijnklachten maar met nekpijnklachten(2). Het is dus mogelijk dat er al sprake was van een dura scheur, waarbij de nekklachten de eerste symptomen waren nog voordat de manueel therapeutische behandeling plaats vond. Dit fenomeen is ook terug te vinden in de literatuur over cervicale arteriële dissectie (CAD). Cassidy et al hebben bij CAD duidelijk gemaakt dat er sprake is dat dergelijke vroege symptomen leiden tot een hulpvraag aangaande nek of hoofdpijn(5). Ten onrechte wordt dan manipulatie gezien als oorzaak van de pathologie. Gezien de 5 weken tussen de behandeling door de manueel therapeut en de uiteindelijke diagnose is het niet mogelijk causaliteit te concluderen dat het liquorhypotensie syndroom het gevolg is van een manipulatie.

De auteurs hadden zorgvuldiger om dienen te gaan met het gebruik van de term chiropractisch. Hun conclusie aangaande aannemelijke causaliteit is niet bewezen.

Igor Dijkers, bestuurslid, Nederlandse Chiropractoren Associatie

Literatuur

Tazelaar GHP en Tijssen CC. Liquorhypotensiesyndroom na cervicale manipulatie. Ned tijdschr geneeskd. 2014;158: a7050
Tuchin P. A systematic literature review of intracranial hypotension following chiropractic. Int J Clin Pract. 2013 Dec 22. doi: 10.1111/ijcp.12247.
Terrett AG. Misuse of the literature by medical authors in discussing spinal manipulative therapy injury. J Man Phys Ther 1995; 18: 203–10.
Tuchin P. A replication of the study 'Adverse effects of spinal manipulation: a systematic review'. Chiropr Man Ther. 2012;20(1):30.
Cassidy JD et al. Risk of vertebrobasilar stroke and chiropractic care: results of a population-based case-control and case-crossover study. Spine 2008; 33(suppl 4):S176-S83.