Schrijven voor een voet

António Lobo Antunes werd in 1942 geboren in Lissabon. Zijn vader was neuroloog en vroeg hem op zijn 16e wat hij wilde worden. ‘Schrijver’, antwoordde António. Dus schreef zijn vader hem in als student geneeskunde. Niet erg democratisch, maar zoals mijn eigen vader altijd zei: als je niet weet wat je wilt worden, ga dan geneeskunde studeren. António’s broer werd zo neurochirurg en hijzelf psychiater.

Lobo Antunes is echter – achteraf – geenszins rancuneus over deze machtsgreep van zijn vader. Hij is van mening dat zijn wetenschappelijke opleiding hem behulpzaam is geweest in zijn schrijverschap. Aan het eind van zijn studie liep hij coschappen in St Thomas’ Hospital in Londen, omdat ook Somerset Maugham dat daar gedaan had. Aanvankelijk wilde hij chirurg worden, maar omdat hij ook wilde blijven schrijven, zocht hij een specialisme waarin hij daarvoor tijd kon vinden. Hij overwoog dermatologie, maar het werd psychiatrie. Voordat hij zich kon specialiseren, werd hij als arts verplicht naar Angola te gaan, waar Salazar, de ondemocratische Portugese leider tussen 1932 en 1968, een koloniale oorlog uitvocht. Die ervaring veranderde veel in het leven van Lobo Antunes, want hij zag – naar eigen zeggen – voor het eerst de ander staan, iets wat geen patiënt hem tijdens zijn studie blijkbaar had bijgebracht. Na die tijd werkte hij in een ziekenhuis waar kinderen met kanker werden behandeld. Hij zag, verbijsterd en kwaad, een kind van 5 jaar overlijden aan leukemie en vervolgens worden afgevoerd in een laken waar zijn voet nog uitbungelde. Sindsdien schrijft hij voor die voet.

In 1979 verscheen zijn 1e boek en 3 maanden later zijn 2e. Sindsdien zijn er 21 romans gepubliceerd, waarvan er 6 prachtig zijn vertaald in het Nederlands. Het laatste boek, Paardenschaduw op zee, heeft als centrum het sterfbed van de moeder van 4 kinderen die samen met de huishoudster aan het bed zitten. In het begin van haar ziekte, een pijn die kwam en ging, de benauwdheid die het ademhalen bemoeilijkte en de dokter: ‘We zullen nog een maandje wachten misschien zijn het gewoon de zenuwen’ en het waren geen zenuwen want haar gezicht werd smaller en haar kleren werden wijder.

Geleidelijk aan dringen we door in de 4 verschillende levensverhalen en datgene wat hen scheidt en bindt. De stijl van Lobo Antunes is onconventioneel en poëtisch. De lezer wordt opgenomen in een web van stemmen, wat enig doorzettingsvermogen bij het lezen vereist.

Lobo Antunes heeft weleens gezegd dat hij op het moment dat hij de Nobelprijs voor de literatuur – en de bijbehorende cheque – zou krijgen, zou stoppen met de geneeskunde. Maar zijn collega José Saramago ontving die prijs, dus is hij tot recent blijven werken als arts, naast zijn literaire carrière. Die literaire carrière is getekend door een diepgaande haat-liefdeverhouding met zijn land, waarover hij vol weemoed schrijft. Saudade – Portugees voor melancholie en onbestemd verlangen –, waar ook Slauerhoff door werd geraakt, kleurt zijn romans. Altijd is hij de dokter gebleven die slecht nieuws komt brengen, die het verlangen naar het paradijs als een neurose diagnosticeert, maar die toch het leven omarmt.