Psychotraumata en morbiditeit; oorzaken en gevolgen

In de geneeskunde wordt men regelmatig geconfronteerd met complexe – op eerste gezicht onwaarschijnlijk lijkende – oorzakelijke samenhangen. Het is daarom verheugend dat de collegae Schudel en Pepplinkhuizen een uiteenzetting over psychotraumata en causaliteit geven (1989;1594-8). Zij concluderen dat bij posttraumatische aandoeningen een causaal verband redelijkerwijs slechts dán kan worden vastgesteld, indien een deel van de (typische) symptomen zich reeds binnen enkele jaren na de inwerking van het (oorlogs)trauma heeft voorgedaan. Daarmee handhaven zij hun eerder geformuleerde mening, opgenomen in het rapport van de ‘Commissie voor de Vereenvoudiging en Coördinatie van de Wetten voor Oorlogsgetroffenen’.1 Deze mening is in tegenspraak met de praktijkervaring van vele clinici, die zelf oorlogsgetroffenen hebben behandeld.2De literatuurstudie lokte dan ook heftige kritiek uit (1989;1616). Uit hun literatuurstudie bleek dat resultaten van gericht en verantwoord onderzoek naar deze vraag in 1987 niet beschikbaar waren.1 Zij hebben vervolgens een hypothese opgesteld, die als conclusie werd gepresenteerd.

In hun beschouwing over causaliteit wordt het afwijzen van causaal verband indien de symptomen pas vele jaren na de oorlog ontstaan, voornamelijk gebaseerd op de stelling: ‘Invloeden die langere tijd tevoren werkzaam waren, worden veeleer beschouwd als predisponerend of integratie-verzwakkend’. Deze stelling vormt de zwakste schakel in het overigens heldere betoog. Vrijwel niemand zal een causaal verband tussen een in de jeugd opgelopen tuberculose en een tientallen jaren later uitbrekende tuberculeuze ontsteking durven ontkennen. Er is casuïstiek gepubliceerd, waaruit af te leiden is dat een posttraumatische stress-stoornis zich pas vele jaren na een traumatische ervaring kan manifesteren.3-7

Bij een lopend onderzoek van 147 Nederlandse ex-verzetsdeelnemers, geboren tussen 1920 en 1926, werden het begin en het beloop van posttraumatische klachten nauwkeurig nagevraagd (tabel).8

Amsterdam, augustus 1989,

Tevens werd een inventarisatie gemaakt van belastende levenservaringen en niet met de oorlog verband houdende psychotraumata. Slechts bij twee onderzochte personen werd het begin van de verlate posttraumatische stress-stoornis voorafgegaan door een niet met de oorlog verband houdende traumatische ervaring. Hieruit blijkt dat de hypothese van Schudel en Pepplinkhuizen moet worden verworpen. De klinische realiteit is soms strijdig met opvattingen die ‘face-validity’ bezitten.

Rotterdam, september 1989,

Het is teleurstellend, dat Op den Velde in zijn reactie blijk geeft de essentie van onze uiteenzetting niet te hebben begrepen. Naar onze mening spreekt uit zijn ingezonden brief de door Rooijmans als ‘Amerikaans’ gekarakteriseerde benaderingswijze.1 Zelfs het voorbeeld van de tuberculose is ongelukkig; immers de besmetting met Mycobacterium tuberculosis is te beschouwen als een ‘noodzakelijke, maar onvoldoende oorzaak’ voor het veel later optreden van tuberculose (1989;

Rotterdam, september 1989,

1594-8). Vele andere op de afweer inwerkende factoren bepalen het al dan niet uitbreken van de ziekte.

De door Op den Velde aangedragen casuïstiek bevestigt, dat het hier enkele uitzonderlijke gevallen betreft, die door hun zeldzaamheidswaarde in de internationale literatuur terechtkwamen. Verder merken wij op, dat bij nauwgezette bestudering van deze casuïstiek wederom het ‘Amerikaanse’ causaliteitsbegrip prevaleert.1 Het eigen gepresenteerde onderzoek van Op den Velde blijkt te berusten op anamnestische mededelingen van onderzochte patiënten, terwijl geen melding wordt gemaakt of deze gegevens ondersteund worden door een heteroanamnese, een psychiatrisch onderzoek en klinisch-psychologisch testonderzoek. Tenslotte wijzen wij erop dat ook nu weer wordt voorbijgegaan aan de oorspronkelijke, ons voorgelegde, vraagstelling.