Een dubbel dubbelleven

Gottfried Benn werd geboren in de Duitse deelstaat Brandenburg als zoon van een dominee. Van zijn vader moest hij theologie studeren, maar hij had zelf een sterke voorkeur voor geneeskunde. Na 2 jaar theologie en later filologie – zonder succes – zwichtte zijn vader en ging Benn geneeskunde studeren aan de militaire academie, waar hij college kreeg van onder andere Virchov. De verhouding tussen zijn vader en hem werd volledig verstoord, omdat zijn vader niet toestond dat Benn zijn moeder, die aan borstkanker leed, morfine gaf, omdat de pijn door God gewild was. Benn rekende genadeloos met hem af in het gedicht Pastoorszoon.

Zijn 1e gedichtenbundel uit 1912 was getiteld Morgue, met daarin veel gedichten over zijn werk in de obductiezaal van een ziekenhuis. Een van de beroemdste gedichten is Man en vrouw lopen door de kankerbarak.

De man:

Hier, dit is een rij weggevreten schoot

en dit is een rij vervallen borst.

Bed stinkt naast bed. De verpleegsters verschonen om het uur

Kom, til gerust deze deken op.

Kijk, deze homp vet en rotte sappen

dat was ooit de trots van een of andere man,

ook dat noemde zich roes en vaderland.

Zelfs nu – exact 100 jaar later – is nog invoelbaar waarom deze gedichten veel ophef veroorzaakten.

Vervolgens werkte hij enige tijd in de psychiatrie en als legerarts achter de linies in België. In 1916 schreef hij 5 novellen over de jonge arts Rönne en ook daaruit blijkt hoe opvallend en merkwaardig zijn teksten zijn. ‘Wie gelooft dat men door middel van woorden zou kunnen liegen, zou wel eens op het idee kunnen komen, dat dit hier het geval is’, staat boven de novelle Hersenen. ‘In dit ziekenhuiscomplex was het gebruikelijk opgegeven patiënten zonder hen van hun feitelijke toestand op de hoogte te brengen in de boezem van de familie terug te doen keren. Dit vanwege de papierwinkel en de smeerboel die een sterfgeval met zich meebrengen.’

In 1917 vestigde hij zich als dermatoloog in Berlijn. Zijn medische specialismen zijn opvallend, omdat hij zelf zijn leven lang zuchtte onder depressies en chronisch eczeem. Daarna volgde in de jaren 30 een moeilijke tijd. Benn weigerde afstand te nemen van de NSDAP, ook al werd hij daartoe uitgenodigd door onder meer Klaus Mann, de auteur van Mefisto, in een zeer indrukwekkende brief. Benns inschatting dat het nieuwe regime de oude verhoudingen zou opschudden, kwam niet uit. Integendeel zelfs. De nazi’s keerden zich in 1938 tegen hem vanwege zijn ‘entartete Kunst’ en hij kreeg een publicatieverbod. Hij had inmiddels zijn praktijk gesloten en was arts geworden bij de Wehrmacht. Na de oorlog pakte hij zijn praktijk weer op, overigens zonder veel voldoening, maar het was financieel noodzakelijk. Hij lag namelijk opnieuw onder vuur, nu omdat hij geen afstand had genomen van de nazi’s. Zo leidde hij een dubbel dubbelleven: als militair en kunstenaar en als arts en kunstenaar.