Berichten in Nederlandse nationale kranten naar aanleiding van artikelen uit medisch-wetenschappelijke tijdschriften

Zie ook de artikelen op bl. 1957 en 1962.

Medisch-wetenschappelijke artikelen kunnen, behalve op de lezers van de tijdschriften waarin ze worden gepubliceerd, ook invloed uitoefenen op personen buiten de beroepsgroep. In het algemeen gebeurt dit doordat de inhoud van deze artikelen wordt verwerkt in berichten in de pers. In het Verenigd Koninkrijk wordt iedere aflevering van vooraanstaande medische tijdschriften, zoals The Lancet en British Medical Journal, gescreend op potentiële nieuwsberichten door journalisten van Britse kranten.1 Daarnaast verstrekt een aantal van deze tijdschriften reeds vóór het verschijnen van een nieuw nummer informatie aan journalisten over de inhoud, zodat gelijktijdig met de publicatie een bericht in de pers kan verschijnen.1 Van de auteurs van artikelen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) wordt 14 benaderd door de pers, in de helft van de gevallen door landelijke kranten. 2 Door berichtgeving in de pers (dag- en weekbladen, radio en televisie) kunnen artikelen invloed uitoefenen buiten het medische circuit; daarnaast zijn er aanwijzingen dat dergelijke berichten eveneens zorgen voor grotere aandacht voor het artikel binnen de medische beroepsgroep zelf.3

Om een indruk te verkrijgen van de frequentie en de aard van de berichtgeving in de Nederlandse pers over medisch-wetenschappelijke publicaties analyseerden wij de Nederlandse landelijke en enkele regionale dagbladen. Wij hebben ons hierbij beperkt tot enkele aspecten: het aantal berichten naar aanleiding van medische publicaties, de kranten waarin deze berichten verschenen, de tijdschriften die als bron werden gebruikt en het onderwerp van de berichten.

materiaal en methoden

Gedurende een half jaar namen wij een abonnement op de externe knipselkrant van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Deze krant komt uit op elke werkdag en bevat de voor het ministerie relevante actualiteiten. Analysen en commentaren worden vrijwel altijd opgenomen, maar de verdere selectie is afhankelijk van de prioriteit van de dag, aangezien de ruimte beperkt is tot 3 A3-tjes. Voor de samenstelling wordt gebruikgemaakt van onder andere 9 populaire ochtend- en avondbladen (de Volkskrant, Trouw, Algemeen Dagblad, De Telegraaf, NRC Handelsblad, Het Parool, Haagsche Courant, Het Financieele Dagblad en Rotterdams Dagblad) en eventueel andere opiniebladen of regionale bladen. Alle berichten die waren opgenomen in de knipselkranten van februari-juli 1995 onderzochten wij op krantenberichten die waren geschreven naar aanleiding van een artikel in een medisch-wetenschappelijk tijdschrift. Op het ministerie van VWS wordt tevens een knipselkrant samengesteld voor intern gebruik. Hierin worden alle berichten uit onder andere de genoemde 9 ochtend- en avondbladen omtrent volksgezondheid, welzijn en sport verzameld. Hierbij is er geen selectie, omdat de ruimte van deze knipselkrant ongelimiteerd is. Tijdens een bezoek aan het ministerie verzamelden wij uit deze krant alle relevante berichten die wij niet al in de externe knipselkranten hadden gevonden. Wij gebruikten alleen berichten die direct naar aanleiding van een medisch-wetenschappelijke publicatie werden geschreven en waarin het artikel en het tijdschrift werden genoemd. De titel van de publicatie en het bericht, de naam van de krant en het tijdschrift van de publicatie werden genoteerd.

resultaten

Wij vonden in totaal 34 krantenberichten (gemiddeld 5,7 per maand) die naar aanleiding van 27 verschillende artikelen (gemiddeld 4,5 per maand) uit medisch-wetenschappelijke tijdschriften waren geschreven. De gevonden berichten staan met titel, krant en tijdschrift van de publicatie in tabel 1. Het frequentst kwamen onderwerpen over kanker aan de orde: 10 van de 34 berichten (29) naar aanleiding van 7 van de 27 artikelen (26). Op de tweede plaats kwamen onderwerpen over HIV en aids: 4 berichten (12) naar aanleiding van 3 artikelen (11).

In tabel 2 staan de kranten waarin de berichten afgedrukt waren, uitgezet tegen de tijdschriften waaruit de publicaties afkomstig waren. Voor de berichten werd gebruikgemaakt van Engelstalige (23 van de 34; 68) en van Nederlandstalige tijdschriften (11 van de 34; 32). De meeste berichten werden geschreven naar aanleiding van artikelen uit The New England Journal of Medicine: 7 van de 34 berichten (21) naar aanleiding van 6 van de 27 artikelen (22). Het NTvG kwam op de tweede plaats met 5 berichten (15) naar aanleiding van 2 artikelen (7). Vier artikelen leidden tot meer dan één krantenbericht. Een artikel uit het NTvG over de sterfte door longkanker leidde tot 4 en een artikel uit Medisch Contact over sterfte door ongelukken in en rond het huis leidde tot 3 krantenberichten. De 2 artikelen die 2 berichten teweegbrachten, kwamen uit The New England Journal of Medicine en Nature en gingen respectievelijk over antistollingstherapie en het aidsvirus.

De kranten waarin de meeste berichten werden gevonden waren De Telegraaf en de Volkskrant: beide 6 van de 34 berichten (18). Het Parool maakte als enige in de onderzoeksperiode uitsluitend gebruik van Engelstalige tijdschriften.

beschouwing

Onze bevindingen geven een globale indruk van de berichtgeving in kranten over medisch-wetenschappelijke artikelen en het klaarblijkelijke belang van die publicaties zelf. Wij vonden in een half jaar 34 krantenberichten die direct naar aanleiding van een medische publicatie werden geschreven. Ongetwijfeld zijn er in deze periode meer op medische publicaties gebaseerde berichten geweest, maar die waren niet direct naar aanleiding van en met vermelding van een medische publicatie geschreven. Deze laatste groep hebben wij omwille van de duidelijkheid niet in ons onderzoek betrokken.

In dit onderzoek bleken vooral publicaties omtrent maatschappelijk relevante onderwerpen zoals kanker en aids te resulteren in een krantenbericht, wat aannemelijk maakt dat journalisten medische tijdschriften screenen op dit soort onderwerpen. Een interview onder Britse journalisten bracht naar voren dat bij hen de gewoonte bestaat in de inhoudsopgave te zoeken naar zogenaamde ‘big killers’ als kanker en aids.1 Het onderwerp lijkt dus te bepalen hoe groot de kans is dat een artikel resulteert in een bericht.

Ook de tijdschriften zelf kunnen het initiatief nemen tot het geven van informatie over bepaalde artikelen aan de pers. Enkele medische tijdschriften in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten geven vóór verschijning van een nieuw nummer reeds informatie over bepaalde artikelen; ze kunnen hierdoor enige sturing uitoefenen op het onderwerp en kunnen de inhoud nader verklaren. Daarnaast komt het steeds vaker voor dat onderzoekers of hun woordvoerders direct informatie verstrekken aan medisch-wetenschappelijke journalisten.4 Overigens is het maar de vraag of de invloed van journalisten, medische wetenschappers en redacteuren van medische tijdschriften op persberichten zo gunstig is voor de lezers van de krant. Een onderzoek in Saoedi-Arabië wees uit dat er aanzienlijke verschillen bestaan tussen patiënten, artsen en journalisten als het gaat om de vraag welke medische onderwerpen belangrijk zijn om te worden besproken in de media.5

Ondanks de geringe aantallen berichten per krant komt in ons onderzoek naar voren dat alle betrokken kranten, met uitzondering van Het Parool, gebruikmaakten van zowel Engels- als Nederlandstalige medische tijdschriften.

conclusie

Nederlandse dagbladen gebruiken geregeld artikelen uit verscheidene Engels- en Nederlandstalige medisch-wetenschappelijke tijdschriften als directe bron voor berichten. Hierbij komen met name maatschappelijk relevante onderwerpen zoals kanker en aids aan bod.

Bij het verzamelen van de krantenberichten werd medewerking verleend door A.van der Harst en F.Meeuwissen, Voorlichtingsdienst Persmonitoring van het ministerie van VWS, Rijswijk.