Levensbedreigende psychose na gebruik van afslankkoffie verontreinigd met sibutramine

Inleiding

In het buitenland en op internet zijn afslankproducten vrij verkrijgbaar die verontreinigd kunnen zijn met bestanddelen die niet op het etiket vermeld staan, zoals sibutramine. Toch kunnen deze ingrediënten wel degelijk ernstige bijwerkingen veroorzaken.1

Wij beschrijven een 43-jarige vrouw die een ernstige psychose kreeg na het drinken van afslankkoffie die verontreinigd was met sibutramine.

Ziektegeschiedenis

Patiënt A, een 43-jarige vrouw van Thaise afkomst, woonde sinds 1 jaar in Nederland. Ze werd door de ambulance binnengebracht op de Spoedeisende Hulp van ons ziekenhuis nadat zij zichzelf met een mes in haar buik had gestoken. Ze gaf aan dat zij stemmen hoorde in haar hoofd die haar hadden opgedragen dit te doen. Ze gebruikte geen medicatie, en had een blanco psychiatrische voorgeschiedenis en blanco psychiatrische familieanamnese.

Laboratoriumonderzoek liet geen bijzonderheden zien. Bij spoedlaparotomie vanwege haar buikletsel met uitpuilend omentum werd intra-abdominaal geen letsel gevonden. Patiënte werd vervolgens opgenomen met een inbewaringstelling (ibs) op de afdeling Psychiatrie. De diagnose volgens de DSM-IV-criteria was bij opname ‘paranoïde psychose met imperatieve akoestische en visuele hallucinaties’. Gedurende de eerste 3 dagen van de opname pleegde zij nog meerdere malen ernstige tentamina suicidii, telkens in aanwezigheid van haar echtgenoot. Patiënte werd tijdens de opname in de separeerkamer verpleegd en gefixeerd. Tevens werd zij medicamenteus behandeld met oxazepam 50 mg 4 dd, olanzapine 5 mg 3 dd, met daarnaast zo nodig clorazepinezuur 25 mg, zuclopentixol 75 mg en diazepam 10 mg, alle 3 intramusculair.

Patiënte had een gelukkige jeugd gehad in Thailand, maar was vanwege financiële problemen in de seksindustrie beland. Een half jaar vóór opname had patiënte een miskraam gehad; 2 weken vóór opname had ze last van slapeloosheid wegens angst en akoestische hallucinaties.

Tijdens de opname verdwenen de psychotische gedachten en hallucinaties geleidelijk. Een week na opname waren er geen aanwijzingen meer voor een psychose en had patiënte geen suïcidale gedachten meer. Haar vrijheden werden hierop zonder problemen geleidelijk uitgebreid, en de sederende en antipsychotische medicatie werd afgebouwd.

Aan het einde van de 2 weken durende opname gaf patiënte aan dat zij zich afvroeg of het drinken van afslankkoffie de oorzaak kon zijn van hetgeen met haar gebeurd was. Een maand vóór de opname was patiënte begonnen met het drinken van 2 kopjes ‘Brazil Potent Slimming Coffee’ per dag, die ze van haar nicht uit Thailand opgestuurd had gekregen om af te vallen. Patiënte merkte dat zij na de koffie erg slaperig werd. Rond 3:00-4:00 uur ’s nachts werd ze dan wakker, voelde zich niet lekker, kon niet meer slapen en zag mensen. Sinds haar ontslag uit het ziekenhuis heeft zij deze koffie niet meer gedronken.

We beschikten niet over een bloedmonster van patiënte voor verdere analyse, maar in het laboratorium van de ziekenhuisapotheek kon wel de Brazil Potent Slimming Coffee geanalyseerd worden. De koffie werd opgelost in kokend water volgens de aanwijzingen op de verpakking. Vervolgens werd een monster hiervan geïnjecteerd en gescreend met ‘liquid chromatography-tandem mass spectrometry’ (LC-MSMS). In het chromatogram van het monster van de oploskoffie waren 2 pieken zichtbaar; bij 279 en bij 194 g/mol. De molmassa van sibutramine is 279 g/mol. De piek bij 194 g/mol is van cafeïne. Ter bevestiging van deze bevinding werd het spectrum vergeleken met dat van de referentiestof sibutramine. Hiermee kon worden bevestigd dat de geanalyseerde Brazil Potent Slimming Coffee sibutramine bevatte. Het gehalte sibutramine in de koffie werd bepaald; deze varieerde van 1,6-2,5 mg/g. De dagelijkse sibutramine-intake van patiënte werd geschat op 40 mg.

Patiënte werd 3 maanden na opname voor het laatst gezien op de polikliniek Psychiatrie. De psychose was volledig in remissie en de behandeling werd afgesloten.

Beschouwing

Causaliteit

Wij menen dat het gebruik van de met sibutramine verontreinigde Brazil Potent Slimming Coffee een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan het ontstaan van de psychose bij deze patiënte. Patiënte herstelde snel van deze ernstige psychose na het staken van het koffiegebruik en na een korte intensieve behandeling. De blanco psychiatrische voorgeschiedenis en familieanamnese ondersteunen deze stelling. De geschatte dagelijkse intake is met 40 mg vele malen hoger dan de aanbevolen dagdosering toen sibutramine nog op de markt was.

De score op de Naranjo-causaliteitsschaal is 6. Deze schaal, bestaande uit 10 vragen, geeft aan of een bepaald klinisch verschijnsel kan worden toegeschreven aan een bepaald geneesmiddel (zie www.ntvg.nl/naranjo). Score 6 betekent dat een causaal verband tussen in dit geval levensbedreigende psychose en sibutramine, waarschijnlijk is.2

Sibutramine

Sibutramine is een geneesmiddel dat de heropname van serotonine en noradrenaline in de hersenen inhibeert. Door een verhoogd verzadigingsgevoel leidt dit tot verminderde eetlust. Daarnaast verhoogt sibutramine het energieverbruik. Het middel werd gebruikt voor de behandeling van overgewicht bij patiënten met diabetes mellitus of dyslipidemie, als dieet en lichaamsbeweging gedurende 3 maanden onvoldoende hadden geholpen om genoeg gewicht te verliezen. De standaarddosering van sibutramine was 10-15 mg per dag.

Sibutramine is in januari 2010 in Nederland uit de handel gehaald vanwege een verhoogd risico op cardiovasculaire aandoeningen, waarbij de voordelen niet langer opwogen tegen de risico’s.3 In de literatuur zijn naast cardiovasculaire aandoeningen ook psychosen gemeld als bijwerking van sibutramine. Verschillende patiëntbeschrijvingen maken melding van neuropsychiatrische bijwerkingen, zowel na therapeutische behandeling met sibutramine als na inname van met sibutramine verontreinigde afslankproducten.1,4-7

Illegale of geïmporteerde ‘kruiden’-geneesmiddelen

Kruidenmiddelen en andere voedingssupplementen wekken bij de consument de indruk dat ze niet schadelijk zijn omdat ze ‘natuurlijk’ zijn. Maar in sommige kruidengeneesmiddelen en voedingssupplementen zijn chemische bestanddelen verwerkt die niet op het etiket worden vermeld en die wel degelijk een risico met zich meebrengen. Deze ‘kruiden’-geneesmiddelen zijn vrij verkrijgbaar, onder andere via het internet; ook vindt er geen veiligheidstoets plaats door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit voordat ze op de markt worden toegelaten.8

Wanneer door zorgverleners wordt gevraagd naar het gebruik van geneesmiddelen, worden deze middelen vaak niet gemeld door patiënten omdat zij deze ‘natuurlijke’ producten niet als geneesmiddelen zien.

Conclusie

Brazil Potent Slimming Coffee en mogelijk ook andere afslankproducten kunnen verontreinigd zijn met sibutramine en hierdoor ernstige bijwerkingen geven, waaronder levensbedreigende psychosen. Het is daarom belangrijk om in de differentiaaldiagnose altijd intoxicatie door het gebruik van kruidenpreparaten en andere zelfzorgproducten mee te nemen.

Leerpunten

• In het buitenland en op internet vrij verkrijgbare afslankproducten kunnen verontreinigd zijn met bestanddelen die niet op het etiket vermeld staan.

• Het afslankmiddel sibutramine is van de markt gehaald vanwege een verhoogd risico op cardiovasculaire aandoeningen; ook is melding gemaakt van psychosen als bijwerking.

• ‘Brazil Potent Slimming Coffee’ kan sibutramine bevatten.

• Sibutramine kan levensgevaarlijke psychosen veroorzaken, ook bij patiënten met een blanco psychiatrische voorgeschiedenis.

• Het is belangrijk om intoxicatie door het gebruik van kruidenpreparaten en andere zelfzorgmiddelen mee te nemen in de differentiaaldiagnose.