Als pijn geen taal krijgt

Een recent onderzoek van Ipsos naar de ervaringen van vrouwen bij het plaatsen van een spiraal heeft heel wat stof doen opwaaien. Meer dan de helft van de vrouwen gaf aan ernstige tot ondraaglijke pijn te hebben ervaren. Indrukwekkend, zou je denken — een oproep tot actie. Toch reageerden sommige huisartsen (V/M/X) sceptisch: ‘Bij mij klagen vrouwen nooit, dus het onderzoek zal wel niet kloppen.’ Daarop ontstond direct een storm van kritiek. Zouden deze artsen net zo reageren op een onderzoek naar negatieve ervaringen van mannen bij een rectaal toucher? Een kleine rel was geboren.

Volgens filosoof Miranda Fricker is dit spiraalverhaal een klassiek voorbeeld van wat zij epistemische onrechtvaardigheid noemt: onrecht dat ontstaat wanneer iemands kennis of ervaring wordt genegeerd of onderschat.

De ervaringen van vrouwen zijn lang onderbelicht gebleven

Fricker onderscheidt twee vormen van epistemische onrechtvaardigheid. De eerste is testimonial injustice: bepaalde groepen, zoals vrouwen, worden minder vaak geloofd. Denk aan vrouwen die gezondheidsklachten uiten. Of aan wetenschappers uit de ‘global south’ van wie werk systematisch lager wordt gewaardeerd. Dit gebeurt vaak onbewust, door diepgewortelde vooroordelen.

De tweede vorm is hermeneutical injustice: sommige ervaringen zijn moeilijker te verwoorden omdat er simpelweg te weinig taal en ruimte voor bestaat. De ervaringen van vrouwen zijn lang onderbelicht gebleven in het publieke domein, waardoor ze ook minder onderzocht en bediscussieerd werden. Hierdoor kunnen vrouwen ook zelf worstelen met het genuanceerd onder woorden brengen van hun ervaringen; de taal en concepten zijn nog niet ontwikkeld. Denk aan wat #metoo teweegbracht: het inzicht bij zowel slachtoffers als daders dat bepaalde handelingen grensoverschrijdend waren. Iets vergelijkbaars zien we nu bij de erkenning van pijn en ongemak bij gynaecologische of verloskundige ingrepen – onderwerpen waar lang uit schaamte of het idee dat ‘het erbij hoort’ over werd gezwegen.

Voordat je dus een onderzoek wegwuift met ‘bij mij gebeurt dat niet’, sta eens stil bij deze vormen van onrechtvaardigheid. Misschien ben je niet die ‘buitengewoon getalenteerde spiraaltjesplaatser’ (sic!), maar hadden de vrouwen tot nu toe de woorden niet om hun ervaringen te delen, of werden ze niet serieus genoeg genomen.