Niet alles is te koop

‘Ons bloed is te duur’, deze kop stond onlangs in de krant. Aanleiding was een publicatie van 2 Amsterdamse UvA-economen in Economisch Statistische Berichten. Dit soort berichten heeft altijd direct mijn aandacht. Het bloed van alle Nederlandse donoren houdt mij nu al zo’n 45 jaar langer in leven en al die donoren ben ik dan ook zeer dankbaar.

Helaas is het in het publieke debat rond onze nationale bloedvoorziening altijd lastig uit te leggen waarom we in Nederland zo’n goed systeem hebben. Het debat wordt nogal gekleurd door een discussie over te hoge salarissen van de directie van Sanquin en de hybride opzet van onze bloedvoorziening laat zich ook niet 1, 2, 3 te begrijpen. De hybride opzet bestaat uit een non-profitsysteem voor de kort houdbare bloedproducten en een op winst gericht systeem voor de lang houdbare bloedproducten, die vooral uit bloedplasma worden gehaald. Voor de kort houdbare bloedproducten heeft tegenwoordig vrijwel ieder land een non-profitsysteem. De markt voor lang houdbare bloedproducten is inmiddels echter bijna geheel in handen van de farmaceutische industrie. Behalve Nederland zijn weinig Europese landen in staat gebleken de markt voor lang houdbare bloedproducten zelf blijvend te regelen.

Ruim 30 jaar geleden dook ik samen met de Nederlandse journalist Piet Hagen in de achtergronden van de internationale handel in bloedplasma. Al snel stuitten we op The gift relationship, from human blood to social policy, een boek van de Engelse socioloog Richard Titmuss uit 1970, dat mijn bijbel voor de toekomst zou worden. Titmuss legt in dit boek zijn voorkeur voor altruïsme boven marktdenken uit aan de hand van een studie over de organisatie van de bloedinzameling in een aantal landen. Hij signaleert de nodige risico’s die verbonden zijn aan een commerciële inzameling van bloed, met name die van het opduiken van tot dan onbekende virussen. Hagen en ik herhaalden deze waarschuwing in onze publicaties in die tijd. Titmuss kreeg – postuum, hij overleed in 1973 – op wrange wijze gelijk met de komst van het aidsprobleem. In die landen waar voornamelijk uit betaald plasma bereide bloedproducten gebruikt werden, waren de besmettingspercentages met hiv vele malen hoger dan elders waar een non-profitsysteem werd toegepast. Merkwaardigerwijs heeft dit gegeven nooit tot internationale beleidswijzigingen geleid. Allerlei internationale organen pleiten voor onbetaalde bloeddonatie, maar in de praktijk is de markt voor betaald bloedplasma groeiende.

Ook de nieuwe generatie economen gelooft inmiddels in marktwerking voor bloed en andere organen van het menselijk lichaam. Het was dan ook een verademing om dit jaar het boek Niet alles is te koop van de Amerikaan Michael J. Sandel te lezen. Titmuss ‘revisited’, een must voor markteconomen.