Medische zorg neutraal? Vergeet het maar!

Medische neutraliteit wordt doorgaans voorgesteld als een vanzelfsprekende, a‑politieke waarde: zorg dient toegankelijk te zijn op basis van medische noodzaak, onafhankelijk van factoren zoals etniciteit, seksuele oriëntatie of politieke voorkeur. Evenzo moeten zorgverleners hun werk kunnen verrichten zonder angst voor represailles, zelfs in situaties van oorlog, conflict of maatschappelijke onrust. Het begrip wordt echter steeds vaker misbruikt om bestaande machtsverhoudingen en dominante maatschappelijke normen te bekrachtigen.

Een illustratief voorbeeld is het ophangen – of bewust juist niet – van de pride-vlag in zorginstellingen. Voor LHBTIQ+‑patiënten kan deze vlag een belangrijk signaal zijn dat een instelling een veilige en inclusieve omgeving biedt. Toch wordt de vlag in veel ziekenhuizen niet getoond, met als argument dat men ‘medisch neutraal’ wil blijven en zo voor alle patiënten toegankelijk wil zijn, ook voor hen die bezwaar maken tegen het symbool. Dit roept echter de vraag op: vanuit wiens perspectief is dit neutraal? Het ontbreken van de vlag kan door LHBTIQ+‑patiënten juist worden ervaren als een bevestiging van de dominante norm, waarbij hun identiteit onzichtbaar blijft. In dat geval betekent neutraliteit het bevestigen van een cis‑heteronormatieve standaard.

Medische neutraliteit vraagt om voortdurend kritisch nadenken

Een vergelijkbare dynamiek wordt zichtbaar op het geopolitieke toneel. Vanuit het principe van medische neutraliteit zou je aanvallen op ziekenhuizen altijd moeten veroordelen. Bombardementen op ziekenhuizen in Oekraïne leiden dan ook tot krachtige publieke veroordelingen door regeringen, media en zorgverleners. Bij aanvallen in Gaza blijft zo’n veroordeling nog steeds te veel achterwege. Kritiek op dit verschil wordt regelmatig afgedaan als politiek gemotiveerd; alsof het benoemen van mensenrechtenschendingen een vorm van partij kiezen zou zijn. Zo wordt de eis van neutraliteit soms gebruikt om stilzwijgen af te dwingen, terwijl het in andere contexten wél ruimte laat voor uitgesproken morele afkeuring.

Veilige toegang tot zorg is het hardst nodig voor de meest kwetsbaren in onze wereld: mensen in oorlog, ongedocumenteerden, minderheden. Zorg aan deze groepen ontkennen staat volledig haaks op de werkelijke bedoeling van medische neutraliteit. Neutraliteit vraagt om voortdurend kritisch nadenken over welke waarden we, bewust of onbewust, een stem geven – en welke we laten zwijgen. Op zijn minst periodiek aandacht vragen voor bepaalde groepen blijft essentieel.