Warda’s handschrift

Onder het genot van een ijsje blik ik samen met Warda terug op de afgelopen weken van ons onderzoek naar de seksuele en reproductieve gezondheid van vluchtelingenvrouwen. Er is nog maar weinig over van de prestigieuze vragenlijst van de WHO, die volkomen irrelevant en ongeschikt bleek voor deze context. Met acht mede-onderzoekers uit het vluchtelingenkamp hebben we de hele survey van de grond af aan herschreven – aan de hand van wat zíj belangrijk achtten.

Bij participatief actieonderzoek wordt de traditionele scheiding tussen onderzoeker en onderzochten doorbroken. Degenen die onderzocht worden zijn zelf ook onderzoeker en nemen actief deel aan het onderzoeksproces. Van probleemformulering tot toepassing van de bevindingen in de praktijk. Ik vond het maar spannend voordat ik eraan begon. Het stond weliswaar in lijn met mijn idealen rondom democratisering van kennis, maar het loslaten van de controle, toelaten van warrigheid, vertrouwen op het proces en vooral de vrees dat sociale verandering uit zou blijven – zo’n kernelement van actieonderzoek – veroorzaakte behoorlijke zenuwen. Inmiddels ben ik multipele magische momenten verder. Tussen het betuttelende van de hulpverleners en de microagressie van de autoriteiten zie ik steeds duidelijker hoe deze manier van onderzoek recht doet aan de dagelijkse realiteit en waardigheid van mensen in dit kamp. ‘Weet je Jamilah,’ Warda kijkt me geamuseerd aan, ‘de eerste twee weken vroeg ik me dagelijks af: wanneer komen die onderzoekers nou?’

‘Dit onderzoek gaf haar persoonlijkheid terug’

Een van de kernwaarden van participatief actieonderzoek is dat kennis collectief wordt geproduceerd. Geen enkelvoudige waarheid opgelegd door een ivoren toren, maar een gezamenlijke zoektocht naar inzichten en oplossingen. Het erkent dat mensen experts zijn over hun eigen leven en dat persoonlijke perspectieven van onschatbare waarde zijn. Het doorbreekt sociale onrechtvaardigheid: de stemmen van bepaalde groepen mensen worden niet als minder waardevol gezien dan die van academici of beleidsmakers. Gedeelde leerprocessen zorgen vervolgens voor actie en sociale verandering. Geen fancy onderzoeksrapporten die in een la belanden, maar wetenschap die reageert op de behoeften van gemeenschappen.

‘Het was pas na de tweede week,’ zegt Warda met haar kenmerkende schaterlach, ‘dat ik me plotseling realiseerde dat ik zélf de onderzoeker was!’ Haar ogen worden vochtig. ‘Ik zat in mijn tent, met de laptop op mijn schoot, en heb heel lang moeten huilen Jamilah, héél erg lang.’ Ze vertelt hoe ze sinds haar vertrek uit Soedan drie jaar geleden geen laptop meer heeft aangeraakt. ‘De Warda van vier weken geleden was een vluchteling, gestrest en onzeker. Ik twijfelde of ik ooit mijn studie weer zou kunnen oppakken. Dit onderzoek heeft me mijn persoonlijkheid teruggegeven. Mijn eigen handschrift herinnert me aan wie ik ben.’ Onze ijsjes zijn inmiddels gesmolten. Geen idee hoe ik deze n = 1-impact kan uitleggen aan de universiteit, aan de NWO of aan alle peer-reviewed tijdschriften, maar wat mij betreft kan ik mijn koffers inpakken en weer naar huis.