Waarzeggen

Is er wel verschil tussen Ghanese waarzeggers die aan kippeningewanden de toekomst zien en moderne epidemiologen die aan de hand van enkele kenmerken het risico op ziekten willen voorspellen? De methoden zijn natuurlijk wat anders. Het ene is magie en bijgeloof; het andere berust op feiten en heet dus wetenschap. Het lijkt een ingebakken behoefte van mensen: de toekomst kennen met het idee dat onheil in die toekomst dan ook bezworen kan worden. Op het dorpsplein in Ghana en achter een snelle internetverbinding in Broek op Langedijk verschillen de behoeften blijkbaar niet. Welk zwaard van Damocles hangt er boven mijn hoofd en wanneer valt dat?

Die eerste vraag is misschien nog wel te beantwoorden, de tweede al helemaal niet. Kankerepidemiologen hebben voor het KWF een kankerrisicotest ontwikkeld, die deze week openbaar gemaakt is (www.kwfkankerrisicotest.nl). Ze beschrijven de opzet van de test in een overzichtsartikel (A4888). Patiënten lijken die test te begrijpen en op prijs te stellen (A4961). Het rekenmodel dat achter de test zit vergt enige studie, u kunt het vinden in de bijlagen van dit artikel op onze website. Als uitgangspunt gebruikten de epidemiologen een test uit de Verenigde Staten, die zij aanpasten aan de Nederlandse situatie. In de Amerikaanse versie is tomaten eten nog een manier om je kans op prostaatkanker te verminderen, maar bij ons is dat verdwenen. Voorspellen is dus ook een cultureel gegeven. En wat je ook van de test op zich vindt, dat is naar mijn idee de kern van het probleem. Waarom willen patiënten en dokters in de toekomst kijken? Hebben we daar een hersenkwabje voor dat dat verlangen blijkbaar universeel maakt? Dat dokters willen voorspellen is wel verklaarbaar: ze ontlenen natuurlijk enige macht aan die kunst. Maar wat zouden patiënten nu echt willen? De vraag ‘Dokter, kunt u mij niet eens op kanker testen’, betekent natuurlijk vooral: ‘Wil je alsjeblieft zeggen dat ik niets mankeer’. Of het antwoord ‘dat de kans op kanker de komende 10 jaar 12% is’, een goede reactie is op die existentiële angst, waag ik te betwijfelen. Je wilt de toekomst bezweren, niet stoppen met roken of 15 kilo afvallen. Voorspellen is een magisch tijdverdrijf, of dat nu bij de waarzegger op de kermis, het plein in Ghana of het internetscherm in Nederland is. Omdat uw patiënten die test toch in gaan vullen, moet u dat straks zelf ook maar doen. Magie werkt als gezelschapsspel.