Van ongezonde snacks naar afslankmiddelen

Op YouTube promoot de Amerikaanse diëtist Leona West Fox een nieuw afslankmiddel. ‘Lemme Burn is de beste vetverbrander die ik in mijn carrière als voedingsdeskundige heb gezien’, jubelt ze. Volgens West Fox, gestyled in een lichtgrijs broekpak voor een lila achtergrond, komt dat door de ingrediënten actiponin (extract van Gynostemma pentaphyllum) en groene thee. Die zouden je stofwisseling een boost geven en vet verbranden. ‘Dit is echt een nieuwe ontwikkeling in de wetenschap van metabolisme en gezondheid’, meent de blonde diëtist uit Santa Monica.

Unilever is, via zijn investeringstak Unilever Ventures, een van de eigenaren van Lemme. Deze supplementenproducent, opgericht door realityster Kourtney Kardashian, richt zich op mensen die onzeker zijn over hun gewicht. De Unilever-investering verkoopt pillen die je hongergevoel zouden onderdrukken, buikvet zouden verbranden en cellulitis zouden bestrijden, verpakt in mooi vormgegeven potjes van zo’n 35 euro per stuk. Daarmee kan de gebruiker een maand vooruit. Wie iedere dag alle drie de pillen slikt, is meer dan 1260 euro per jaar kwijt. De Lemme-pillen zijn ook in Nederland online verkrijgbaar.

Meer dan tachtig procent ongezond

Unilever is beter bekend van de mayonaise, rookworsten en roomijs. Door zowel dikmakende voeding als afslankproducten te verkopen, creëert Unilever zijn eigen afzetmarkt. Volgens Access to Nutrition Initiative (ATNI), een onafhankelijke organisatie die voedingsbedrijven onderzoekt, was slechts 18% van Unilevers assortiment gezond, zo blijkt uit ATNI’s Global Index 2021.

De Brits-Nederlandse voedingsgigant is niet de enige die van twee walletjes eet. Uit onderzoek van de The Investigative Desk blijkt dat vijf van de tien grootste producenten van ultrabewerkt voedsel op de Europese markt investeren in middelen die vaker worden gebruikt door mensen die ongezond eten of overgewicht hebben, zoals afslankproducten, medische voeding voor diabetici en voedingssupplementen tegen spijsverteringsproblemen (tabel). Het gaat naast Unilever om Nestlé, Mars, Danone en The Kraft Heinz Company. Zij investeerden samen in minimaal 83 producten die een link hebben met overgewicht of ongezond eten (supplement 1).

Tabel

Tien grootste producenten van ultrabewerkt voedsel op de Europese markt*

Twee keer langs de kassa

‘Moreel zeer verwerpelijk’, reageert Hanno Pijl, hoogleraar diabetologie aan Universiteit Leiden en internist-endocrinoloog in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Volgens hem zijn de voedingsbedrijven belangrijke aanjagers van de obesitasepidemie. Dat ze er via de achterdeur ook aan verdienen, noemt hij ‘schokkend’.

De investeringen van de voedingsindustrie vertonen overeenkomsten met de ‘Beyond Nicotine’-strategie van tabaksfabrikanten. De tabaksindustrie verdient geld met de verkoop van medische producten tegen aandoeningen die worden veroorzaakt of verergerd door roken, zoals astma, COPD en kanker, bleek vorig jaar uit onderzoek van The Investigative Desk voor het NTVG.

Ook in dit geval kun je spreken van ‘twee keer langs de kassa’. Zo investeert Nestlé, producent van chocola en diepvriespizza, in afslankprogramma’s, maaltijdvervangers en sondevoeding voor patiënten met diabetes. Ook nam Nestlé in 2020 het Duitse afslankmerk BodyMed over. BodyMed maakt onder meer maaltijdvervangers, afslankprogramma’s en voedingssupplementen. Deze zijn online te koop, ook in Nederland. In datzelfde jaar ging Nestlé een samenwerking aan met het Israëlische bedrijf Epitomee dat werkt aan een afslankpil die in je maag uitzet als een ballon. Nestlé zou de capsule wereldwijd op de markt zetten zodra het product uitgebracht werd. Eind 2023 werd bekend dat Nestlé uit het bedrijf is gestapt, omdat de klinische onderzoeksresultaten niet voldeden aan de afspraken in de overeenkomst. Epitomee gaat zelfstandig verder.

Naast de vetverbrandingspillen van Kourtney Kardashian stapte Unilever in de Indiase fitnessapp HealthifyMe en in snoepjes die de gezondheid van de darmen en de spijsvertering zouden stimuleren. Mars lijfde in 2019 voedingsbedrijf Foodspring in dat onder meer maaltijdvervangers verkoopt: ‘Een heerlijke en voedzame manier om uw gewicht onder controle te houden’, aldus de website.

En Kraft Heinz Company, bekend van de ketchup en satésaus, maakt kant-en-klare voeding met het logo van het bekende afslankprogramma Weight Watchers, speciaal voor mensen die willen afvallen. Een tijd lang was Weight Watchers zelfs helemaal in het bezit van de Amerikaanse ketchupfabrikant. In 1978 kocht Heinz het afslankbedrijf voor 71 miljoen dollar. In 1999 verkocht Heinz Weight Watchers weer, maar behield de rechten om het merk te gebruiken voor verschillende voedingsproducten.

‘You can have your cake and eat it too’

‘Het is natuurlijk ontzettend cynisch,’ reageert Ellen Govers, voorzitter van het Kenniscentrum Diëtisten Overgewicht en Obesitas (KDOO) als ze hoort dat grote voedselproducenten investeren in middelen tegen ziektes die deels worden veroorzaakt door ongezond voedsel.

Met hun spuiten, ‘gummies’ en pillen die je in één klap van je overgewicht moeten afhelpen, spelen de voedingsbedrijven volgens Govers handig in op de luie wensen van de consument. ‘Mensen willen er geen moeite voor doen, maar willen wel maximaal succes.’

Voedselproducenten houden mensen voor de gek met hun afslankproducten, meent Govers. ‘Kourtney Kardashian zegt tegen deze mensen: “Luister, jij kunt er weer strak uitzien, slik mijn pillen en het komt helemaal goed.” De Engelsen hebben een uitdrukking: “You can’t have your cake and eat it too”, maar Kourtney zegt juist: “You can have your cake, and eat it too.”’

Overgewicht verdrievoudigd

Als diëtist heeft Govers jarenlang mensen met overgewicht begeleid bij het afvallen. Intussen neemt het aantal mensen dat dergelijke hulp nodig heeft alleen maar toe. In de afgelopen veertig jaar is dat in Nederland verdrievoudigd, blijkt uit recent onderzoek van het RIVM.

Volgens Govers heeft de voedingsindustrie ons eetpatroon volledig veranderd. De producenten van zogenoemd ‘ultrabewerkt’ voedsel – etenswaar dat industrieel gemaakt is en vol zit met onnatuurlijke ingrediënten – zijn vaak grote spelers in de voedingsindustrie, zoals Nestlé, Unilever en Coca-Cola. Niet alleen produceren zij ongezonde snacks, zoals chocoladerepen, pizza’s en drankjes die veel suiker bevatten, maar ook producten waarvan je niet meteen verwacht dat ze ongezond zijn, zoals kant-en-klaarmaaltijden, sauzen, broodjes, ontbijtgranen en zuivelproducten.

De gevaren van ultrabewerkt voedsel

Dit ultrabewerkte voedsel vormt een groot deel van ons dagelijks voedingspatroon. Met een gemiddelde energie-inname uit ultrabewerkt voedsel van 61% scoort Nederland hoog in vergelijking met andere Europese landen. Dat blijkt uit een studie uit 2022 die werd uitgevoerd door Nederlandse wetenschappers van Wageningen University en het RIVM, in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

Ultrabewerkte producten bevatten vaak veel zout, vet en suiker en juist weinig vezels, eiwitten, vitaminen en andere nuttige stoffen, blijkt uit onderzoek uit 2019 van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties. Bovendien is het eten van ultrabewerkt voedsel mogelijk net zo verslavend als roken, toonden Amerikaanse wetenschappers vorig jaar aan in the British Medical Journal.

Het eten van dit bewerkte voedsel heeft een grote invloed op de gezondheid. In februari 2024 concludeerde een internationaal team van wetenschappers in the British Medical Journal dat mensen die veel fabrieksvoedsel eten een 50% hoger risico hebben om te overlijden aan hart- en vaatziekten en een 22% hoger risico hebben op een depressie dan mensen die weinig tot geen fabrieksvoedsel eten. Ook krijgen zij vaker diabetes mellitus type 2.

Tachtig bedrijven

De investeringen in afslankmiddelen zijn onderdeel van een grotere ontwikkeling: sinds de eeuwwisseling investeren steeds meer voedselproducenten in de gezondheidsbranche. The Investigative Desk vond 76 bedrijven in de gezondheidsbranche waarin een van de tien grootste voedingsbedrijven heeft geïnvesteerd (supplement 2). De meeste investeringen dateren van na 2020. Nestlé is met zo’n dertig investeringen de belangrijkste aanhanger van deze nieuwe strategie.

Via haar speciale tak, Nestlé Health Sciences, investeert de Zwitserse voedingsgigant bijvoorbeeld ook in AM Pharma, een bedrijf dat geneesmiddelen ontwikkelt voor mensen met ontstekingsziekten. Ook investeerde Nestlé in 2016 145 miljoen dollar in het Amerikaanse Aimmune Therapeutics, een bedrijf dat medicijnen maakt voor mensen met een voedselallergie.

Middelen voor diabetespatiënten

Opvallend genoeg investeren verschillende voedselfabrikanten ook in middelen voor patiënten met diabetes. Zo verkoopt Nestlé een drinkontbijt onder de naam Resource Diabetic, dat zonder recept verkrijgbaar is in Nederland. ‘Dit is een maaltijdvervanger met weinig calorieën die mensen kan helpen met afvallen’, verklaart hoogleraar diabetologie Hanno Pijl. Een kwart van zijn tijd werkt hij als internist-endocrinoloog op de afdeling Interne Geneeskunde. Volgens Pijl is zo’n ontbijtvervanger op de lange termijn geen oplossing. ‘Mensen houden het gebruik van maaltijdvervangers meestal niet erg lang vol, is mijn ervaring.’ Hij zou zijn patiënten dit product dan ook nooit aanraden of voorschrijven.

Nestlé maakt daarnaast sondevoeding voor patiënten met een verminderde glucosetolerantie, zoals diabetes mellitus, en patiënten met gastro-intestinale problemen. En ook Danone-dochter Nutricia heeft sondevoeding voor patiënten met diabetes die risico lopen op ondervoeding.

Volgens Marcel Spanier, mdl-arts in Rijnstate in Arnhem, wordt in zijn ziekenhuis geen sondevoeding van Nestlé en Nutricia gebruikt. Dat is vooral een geldkwestie. ‘De centrale inkoper maakt afspraken met leveranciers, vaak voor een paar jaar. Daarbij wordt natuurlijk gekeken naar de kwaliteit van het product, maar ook naar wat financieel het meest gunstig is. Wij hebben toevallig een goede deal met een andere leverancier’, legt hij uit.

Unilever is aandeelhouder in een Britse farmaceut die medicijnen ontwikkelt voor patiënten met diabetes. Deze producten zijn echter nog niet op de markt.

Spanier zou het goed vinden als de inkopers bij ziekenhuizen geen producten afnemen van bedrijven die veel gezondheidsschade veroorzaken. ‘Er zijn veel overeenkomsten tussen de strategie van de tabaks- en de voedingsindustrie. Als je aan de ene kant ongezonde voeding op de markt zet, en vervolgens via een ander kanaal afslankmiddelen verkoopt, vind ik dat heel verwerpelijk.’

‘Complementair’ voedselaanbod

Ook afslankmiddelen van bedrijven waarin de grote voedselfabrikanten zelf niet investeren, blijken een bron van inkomsten. Het voedingsaanbod van Danone is volgens CEO Antoine de Saint-Affrique, ‘complementair’ aan het populaire bloedsuikerverlagende middel semaglutide, liet hij aan Food Ingredients First weten. Volgens de Franse voedingsproducent bevatten de producten van Danone eiwitten die je nodig hebt als je deze afslankmiddelen gebruikt, maar niet van nature binnen kunt krijgen.

Nestlé lanceerde onlangs zelfs een nieuwe tak van voedingsproducten die specifiek zijn afgestemd op de gebruikers van medicijnen als semaglutide. De nieuwe ‘Vital Pursuit’-producten zijn volgens de voedingsgigant ‘rijk aan proteïne, een goede bron van vezels, bevatten essentiële voedingsstoffen en zijn in porties afgestemd op de eetlust van een gebruiker van afslankmedicijnen.’

In andere woorden: de voedselgiganten lijken toe te werken naar een nieuw eetpatroon waarin bewerkt voedsel en afslankmedicijnen elkaar in evenwicht houden. ‘Die bedrijven zijn er om geld te verdienen, anders krijgen ze ruzie met hun aandeelhouders. Het is schandalig dat de overheid niet ingrijpt’, vindt hoogleraar Pijl.

Megaomzet

De komst van de succesvolle bloedsuikerverlagende afslankproducten laat vooralsnog geen weerslag zien in de jaarcijfers van de voedingsgiganten. Nestlé boekte in 2023 een omzet van ongeveer 95 miljard, Danone van bijna 28 miljard. Intussen betaalt de maatschappij het gelag voor de winsten van deze bedrijven, stelt Pijl. ‘In de zorg zijn we aan de achterkant de schade aan het herstellen die deze bedrijven aan de voorkant maken. Dat geldt niet alleen voor diabetes maar voor bijna alle chronische ziektes.’

Hij verklaart dat een consument drie keer mag afrekenen: eerst voor het ongezonde eten, daarna voor afslankmiddelen die vaak niet werken en vervolgens betaalt hij voor een steeds duurder wordende zorgsector. Pijl: ‘We zijn aan het dweilen met de kraan open. Dat is geen zorgfilosofie die op lange termijn houdbaar is.’