Is tropengeneeskunde wel het juiste woord?

Een goede vriend in Malawi verloor zijn gezonde, schoolgaande dochter aan een ‘hypoglykemie’. Dat was de cryptische diagnose die hem werd meegedeeld. In Europa is het overlijden van een kind hoogst uitzonderlijk, maar ten zuiden van de Sahara loert altijd het gevaar. Ik zag kinderen en jongvolwassenen sterven aan tetanus, malaria, tuberculose of een eenvoudige longontsteking. Ziekten die te voorkomen of goed te behandelen zijn.

Het verhaal van ernstige ziekte begint vaak al in de vroege jeugd. Wat mensen eten, hoe ze leven. Slechte hygiëne, chronische infecties, wormen en parasieten, en blootstelling aan vieze lucht. Een kind dat niet of te kort naar school gaat, zal nooit in staat zijn het rad van fortuin een betekenisvolle zet te geven of met tegenslagen om te gaan. Kwetsbaarheid valt niet te repareren.

‘Met de tropen zelf heeft het vaak maar weinig te maken’

Zo’n tien procent van de bevolking in Malawi is besmet met hiv. Een ziekte als tuberculose kan dan snel en genadeloos toeslaan en hiv kan de diagnostiek bemoeilijken. En dan zijn er zoveel redenen om geen zorg te zoeken als je ziek bent, of veel te laat. Met tuberculose mag je in zekere zin nog van geluk spreken, want dan val je onder de hoede van het tuberculoseprogramma en krijg je medicijnen. Is er in je speeksel geen spoor van de bacil te vinden, dan kan het zijn dan niemand zich om je bekommert. Zeker voor ziekten die buiten de nationale programma’s vallen, zijn de diagnostische middelen beperkt. De werkdiagnose, gesteld door een clinicus met een korte opleiding, berust vaak op een vermoeden.

Maar zelfs met de juiste diagnose ben je er nog niet. Essentiële medicijnen zijn lang niet altijd op voorraad en de middelen kunnen vervalst zijn, zeker bij de commerciële apotheken. ‘Counterfeitmedicatie’. Zonder de juiste medicatie kun je aan een astma-aanval of een eenvoudige longontsteking overlijden. Halverwege december waren er zelfs geen antibiotica meer in het ziekenhuis. Daags voor kerst hakte ik de knoop door. Het geld dat ik voor duurzame ontwikkeling had meegekregen, besteedde ik aan de antibioticavoorraad.

De meeste factoren die bijdragen aan ernstige ziekte zijn de tentakels van armoede. Met de tropen zelf heeft het vaak maar weinig te maken. Ook in Finland hadden we ooit malaria en lepra. Is tropengeneeskunde dan wel het juiste woord? Ook binnen Westerse landen leven de armsten soms tien tot vijftien jaar korter dan de rijksten. Je zou armoede een ziekte kunnen noemen.