Onderscheiden zonder te discrimineren

Afkomst doet er soms toe. Dit kan risico op ziekte betreffen, maar ook behandeling of follow-up. Een goede dokter houdt rekening met afkomst en maakt dus onderscheid. Letterlijk vertaald: een goede dokter ‘discrimineert’. De noodzakelijkheid daarvan ontslaat ons als arts niet van de verplichting dat alleen te doen als dat nuttig is, en altijd op een respectvolle wijze.

Over dat eerste, dat nut, is redelijk wat kennis aanwezig, maar weten we ook veel niet. Zo is vaak onduidelijk of gezondheidsverschillen en afkomst gerelateerd zijn aan biologische eigenschappen (gevat in de omstreden term ‘ras’) of aan sociaal-culturele eigenschappen (in relatie tot afkomst vaak aangeduid met ‘etniciteit’). Ook over het aggregatieniveau waarop onderscheid zinvol is, weten we vaak nog weinig. Een voorbeeld is optimale bloeddrukbehandeling, waarvan we denken dat deze rekening moet houden met afkomst, maar nadere beschouwing leert dat de verschillen bepaald minder zwart-wit zijn dan gedacht (D5835).

‘Leidt niet iedere moeizame consensus weer tot controverse?’

Onze tweede verantwoordelijkheid, respectvol onderscheid maken en geen aanstoot geven, is veel ingewikkelder. Hoe noemen we elkaar? Veel woorden zijn besmet door een verleden van onderdrukking of vervolging, andere termen zijn om onduidelijke redenen uit de gratie. Subtiele verschillen hebben vaak veel impact. Zo wordt het woord ‘neger’ niet geaccepteerd, maar is ‘negroïde’ minder omstreden. En zou ‘blank’ niet mogen omdat het associaties oproept met apartheid en is daarom alleen ‘wit’ geoorloofd?

Van den Muijsenbergh en collega’s schrijven hier een interessant stuk over (D5445). Ze roepen op tot afspraken te komen over algemeen geaccepteerde terminologie. Is dat mogelijk? Leidt niet iedere moeizaam bereikte consensus weer snel tot controverse? Thijs schrijft in een reactiekader dat het probleem in essentie niet talig is en er dus evenmin een talige oplossing is. Richtlijnontwikkelaar Pols daarentegen ziet afspraken ‘die voor iedereen goed voelen’ wél zitten.

Als redactie begrijpen we de dilemma’s en gevoeligheden. Voor ons geldt in ieder geval dat duidelijk moet zijn wat met bepaalde termen wordt bedoeld. ‘Surinaamse’ of ‘Afrikaanse’ afkomst is bijvoorbeeld nauwelijks informatief gezien de enorme heterogeniteit van de mensen waarnaar verwezen wordt. Recent heeft ook de redactie van de Journal of the American Medical Association zich hierover gebogen (JAMA, 22 Februari 2021). Met uitzondering van termen die algemeen ongepast worden gevonden, laten zij auteurs redelijk vrij. De nadruk ligt op uitleggen waarom onderscheid relevant is, duidelijkheid wie er bedoeld worden en hoe het onderscheid tot stand kwam (bijvoorbeeld zelfgerapporteerde versus door derden aangewezen afkomst). Wij steunen die doelstelling van harte. Duidelijk zijn in je bedoeling, evident kwetsende termen vermijden, maar voor elkaar geen woordenpolitie spelen. Zo willen we zelf schrijven en roepen we u op te schrijven.