Maak adaptief beleid

Omgaan met onzekerheden ten tijde van een pandemie

Illustratie: man kijkt naar horizon met covid-virus als zonsondergang
Marcel G.M. Olde Rikkert
Etiënne Rouwette
Hubert Korzilius
Tom Oreel
Rick Quax
Vincent Marchau
Heiman Wertheim
Citeer dit artikel als
Ned Tijdschr Geneeskd. 2025;169:D8287
Abstract

Als een pandemie de zorg dreigt te overspoelen, moet de overheid maatregelen treffen. Hoe de samenleving daarop reageert en wat ervoor nodig is om cruciale sectoren draaiende te houden, is onzeker. Wat is dan verstandig beleid?

Samenvatting

Dit artikel is een reflectie op de covid-19-pandemie en het gevoerde beleid inzake medische en niet-medische maatregelen. Daarin beschrijven we hoe we eerder rekening kunnen houden met de effecten van pandemische infecties en de effecten van maatregelen op onderwijs en welzijn van jongeren. We illustreren dat toepassing van complexiteitswetenschap door gebruik van veerkrachtindicatoren en alternatieve rekenmodellen kunnen helpen bij pandemische paraatheid en ter voorbereiding op andere nationale crises. Ziekteverzuim in de zorg is daarbij een belangrijke veerkrachtindicator en verschilt aanzienlijk tussen regio’s, ziekenhuizen, verpleeghuizen en geestelijke gezondheidszorg. In plaats van predictieve epidemiologische modellen, die vaak onnauwkeurig zijn, is het beter besluitvormingsmodellen te gebruiken die uitgaan van diepe onzekerheid. Een belangrijk leerpunt is immers dat die hoge mate van onzekerheid in de effectiviteit van interventies inherent is aan een onbekende nieuwe bedreiging.

Auteursinformatie

Radboudumc, Nijmegen. Afd. Geriatrie: prof.dr. M.G.M. Olde Rikkert, klinisch geriater; dr. T.H. Oreel, psycholoog. Afd. Medische Microbiologie en Radboudumc Community Infectieziekten: prof.dr. H.F.L. Wertheim, arts-microbioloog. Radboud Universiteit, Vakgroep Methoden, Institute for Management Research, Nijmegen: prof.dr. E.A.J.A. Rouwette, hoogleraar Research & Intervention Methodology; dr. H.P.L.M. Korzilius, universitair hoofddocent Research Methodology; prof.dr.ir. V.A.W.J. Marchau, hoogleraar Onzekerheid en Adaptiviteit van Maatschappelijke Systemen. Universiteit van Amsterdam, Computational Science Institute, Amsterdam: dr. R. Quax, computational scientist.

Contact M. Olde Rikkert (m.olderikkert@ntvg.nl)

Belangenverstrengeling

Belangenconflict en financiële ondersteuning: geen gemeld.

Auteur Belangenverstrengeling
Marcel G.M. Olde Rikkert ICMJE-formulier
Etiënne Rouwette ICMJE-formulier
Hubert Korzilius ICMJE-formulier
Tom Oreel ICMJE-formulier
Rick Quax ICMJE-formulier
Vincent Marchau ICMJE-formulier
Heiman Wertheim ICMJE-formulier
Dit artikel is gepubliceerd in het dossier
Covid-19
Huisartsgeneeskunde
Public Health
Dit artikel wordt besproken in#51 Omgaan met diepe onzekerheid
Heb je nog vragen na het lezen van dit artikel?
Check onze AI-tool en verbaas je over de antwoorden.
ASK NTVG

Ook interessant

Reacties

Wat een goed artikel over adaptief beleid. Mijn complimenten. Veel herkenning en mooi dat het theoretische en praktisch fundament voor adaptief beleid dat recht doet aan onzekerheid en complexiteit aan het groeien is. Bij het lezen van het artikel speelden twee dingen door mijn hoofd:

  • Het is al jarenlang voor mij onbegrijpelijk dat het compacte RVS-advies Samen)leven is meer dan overleven, breder kijken en kiezen in tijden van corona van mei 2020 (!) niet of nauwelijks is gebruikt in het toenmalige beleid. Sommige wilden het artikel (waaraan ik als raadslid meeschreef) niet eens lezen: ‘We hebben het te druk met het bestrijden van een crisis, we lezen het later wel.’ Ook in dit artikel wordt dit advies van Raad voor Volksgezondheid & Samenleving niet genoemd, terwijl de boodschap uitstekend past bij jullie terechte pleidooi voor een adaptief beleid vanuit een breed perspectief. Ik heb nooit goed begrepen waarom dit advies niet of nauwelijks werd gebruikt. Was het verlangen naar reductionisme bij beleidsmakers te groot? Speelden belangen of verlangen naar macht een rol? Was er te veel angst of paniek? Ik weet het niet.
  • Een punt van kritiek op jullie artikel is dat jullie niet expliciet ingaan op de latente kracht van burgers. Burgers zijn geen passieve objecten van beleid. In een adaptieve aanpak kunnen zij als actieve, zelfdenkende, lerende (inter-)subjecten een grote rol spelen. Zij denken en doen van nature breed omdat hun leven niet gaat over één beleidsterrein. Zweden deed dat beter door onzekerheden te delen en een expliciet appel te doen op burgers. Niet met regels voor burgers als object, maar met vertrouwen in burgers als subject. Hoe mensen zich gedragen hangt af van hoe je ze benadert. Hoe meer regels, hoe meer vlegels, hoe meer vertrouwen, hoe mee meer meebouwen…
Jan A.M. Kremer

Geachte collega, beste Jan. 

 

Dank voor je reactie en terechte kritiek op ons artikel.

Het RVS advies was, met name door de signalering van de gevaren van een vrij monodisciplinair en op beschikbaarheid van voldoende IC-capaciteit gericht beleid, haar tijd ver vooruit in 2020!

We hebben dit rapport inderdaad niet genoemd, maar dat had best gemogen, juist vanwege de goede punten met betrekking tot de bredere maatschappelijke impact van pandemiebeleid, die je terecht nog eens onder de aandacht brengt. Waarom het rapport destijds weinig weerklank heeft gekregen weet ik niet, maar wellicht was het te ver voor de pandemie-troepen uit.
Wij moesten helaas kiezen en het aantal bronnen beperkt houden, maar het RVS rapport kan ik zeker ook nu nog aanbevelen.
 

Jouw pleidooi om de burger te betrekken kan ik ook slechts beamen. In het Panadapt project hebben we dat gedaan in een sessie over pandemische veerkracht, met behulp van  zogenaamd 'group model building' (artikel onder review),. Dat is een gestructureerde vorm van kwalitatief onderzoek over complexe problemen. Daarin namen naast deskundigen ook burgers mee, maar dat komt in dit artikel helaas niet aan de orde. Het is echter terecht dat je het weer noemt en aanbeveelt: we moeten bij het pandemische preparedness-beleid (en al het overige beleid dat burgers raakt) niet alleen over, maar vooral ook met burgers praten en naar hen luisteren.

Gelukkig komen de instrumenten daarvoor, zoals burgerberaad en de burgerfora, ook langzaam meer in zwang.   

 

Marcel Olde Rikkert