Kruisende lijnen: meer zorg, minder zorgverleners

Door de vergrijzing neemt de zorgvraag toe en de beroepsbevolking af. Kruisende lijnen. Dat gaat dus wringen. Nu werkt nog één op de acht werknemers in de zorg. Dat wordt één op de vijf. Of meer. Werken straks alle vrouwen in de zorg? En doen we dan verder niets meer in Nederland? Geen onderwijs, geen landbouw, geen handel….? Vergrijzing en zorg staan hoog op alle Haagse agenda’s en in de ‘Brede heroverwegingen’ zijn suggesties gedaan om de zorguitgaven te beteugelen. Toch is alleen bezuinigen onvoldoende. Van belang is om rekening te houden met drie dilemma’s die wezenlijk zijn voor de toekomst van de zorg. Alle drie gaan ze over arbeid.

Meer mensen Het dilemma van de arbeidsmarkt. Gaat het goed met de economie, dan is er in de toekomst genoeg geld om de zorg te financieren maar zijn er te weinig mensen om de zorg te verlenen. Gaat het slecht met de economie, dan is het personeel geen probleem – zij-instromers genoeg – maar ontbreekt het geld.

Meer uren Het dilemma van de arbeidsparticipatie. Sinds de jaren tachtig zijn vrouwen steeds meer gaan werken. Arbeid en zorg bleken goed te combineren, of substitueerbaar door formalisering van de zorgtaken. Informele zorg werd formele zorg en mantelzorgers kregen ruimte voor een betaalde baan. De zorg was zo een drijvende kracht achter de economische groei. Dit vliegwieleffect is helaas uitgeput. Vrouwen willen niet nog meer werken. Het reservoir van onbenutte zorguren is leeg. Formele zorg – via een hogere arbeidsparticipatie – en mantelzorg worden communicerende vaten. Een week heeft nu eenmaal slechts 168 uur.

Meer werk per mens-uur Het dilemma van de arbeidsproductiviteit. Als het niet mogelijk is om het aantal mensen en het aantal uren uit te breiden, zal er meer werk per uur moeten worden verzet. In de zorg is dat dubbel lastig, alle domotica ten spijt. Tijd en aandacht zijn immers wezenskenmerken van de zorg en niet slechts productiefactoren. Bij productiviteitsvergroting kan de ziel van de zorg bekneld raken. Bovendien lijdt de zorg aan de ‘ziekte van Baumol’: omdat de arbeidsproductiviteit hoe dan ook achterblijft bij de rest van de economie wordt de zorg verhoudingsgewijs steeds duurder. Het is dus geen vliegwiel meer, maar een vicieuze cirkel.

Zorg is probleem én oplossing

Hoe komen we uit deze dilemma’s? De nieuwe minister van Volksgezondheid moet niet alleen bezuinigen, maar vooral ook investeren. Ten eerste door in te zetten op de preventie van beperkingen en het bevorderen van actief en zelfstandig oud worden. ‘Ageing’ is een probleem, ‘healthy ageing’ een oplossing. Gezondheid kan ook een bijdrage leveren aan de economische en maatschappelijke participatie van ouderen en achterstandsgroepen. Ten tweede door in te zetten op gezonde en fitte werknemers. Gezondheid is ‘human capital’. Mentaal kapitaal. Investeren in preventie en zorg is investeren in arbeidsproductiviteit en economische groei. Investeren is de beste manier om te bezuinigen en om ervoor te zorgen dat kruisende lijnen convergeren! Arbeid en zorg zijn twee zijden van dezelfde medaille: arbeid voor de zorg is zorg voor arbeid.