Incidentie van darmkanker stijgt bij jonge mensen in Nederland

Jaarlijks krijgen in Nederland zo’n 12.000 patiënten de diagnose ‘darmkanker’.1 Darmkanker, onder te verdelen in dikkedarmkanker en endeldarmkanker, staat bekend als een ziekte die voornamelijk ouderen treft. Meer dan de helft van de patiënten is 70 jaar of ouder wanneer de diagnose wordt gesteld.2 Door de invoering van het landelijk bevolkingsonderzoek naar darmkanker voor mensen in de leeftijd van 55-75 jaar is de incidentie van darmkanker de laatste jaren gedaald.3

Wereldwijd neemt in veel landen het aantal nieuwe darmkankerpatiënten jonger dan 50 jaar toe.4-6 Eerder onderzoek liet zien dat darmkanker bij jonge patiënten vaker in een later stadium wordt ontdekt en gelinkt is aan ongunstige tumorkarakteristieken, zoals mucineus of zegelringcelcarcinoom en een slechte differentiatiegraad.7

Hoe zit het met de incidentie van darmkanker bij jonge mensen in Nederland? Dit artikel geeft daar inzicht in en maakt een inschatting van de incidentie in de toekomst op basis van cijfers uit de Nederlandse Kankerregistratie (NKR).

Methode

Voor dit onderzoek gebruikten we gegevens uit de Nederlandse Kankerregistratie (NKR). We selecteerden alle patiënten tussen 15 en 49 jaar gediagnosticeerd met darmkanker (carcinomen) in de periode 1989-2023.1 We berekenden incidentiecijfers gestandaardiseerd naar de leeftijdsopbouw van de Europese bevolking volgens de ‘Revised European standardised rate’ (RESR), voor de totale groep, per leeftijdsgroep, en per histologisch subtype. Om veranderingen in trends te kunnen bepalen voerden we ‘joinpoint’-regressieanalyses uit (zie het supplement voor extra uitleg), waarmee we jaarlijkse procentuele veranderingen (‘annual percentage changes’, APC) berekenden. Deze analyses deden we met behulp van Joinpoint Statistical Software (versie 5.2.0) van het US National Cancer Institute.8

Voorspelling

Voor de voorspelling van het aantal nieuwe darmkankerpatiënten jonger dan 50 jaar tot en met 2035 gebruikten we de incidentiecijfers uit de periode 1989-2022. Met behulp van een bayesiaans model (‘Truncated Gaussian Exponential Smoothing model with trend’, zie het supplement) bepaalden we per leeftijdsgroep de toekomstige incidentiecijfers. Daarna vermenigvuldigden we per leeftijdsgroep de voorspelling van de incidentiecijfers met de voorspelling van de bevolkingscijfers in Nederland, afkomstig van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).9 Deze a posteriori verdelingen van de leeftijdsspecifieke voorspellingen voegden we vervolgens samen om tot een voorspelling voor de totale groep te komen. Ook leidden we uit deze a posteriori verdelingen de kans op daling of stijging af.

Resultaten

In de periode 1989-2023 kregen in totaal 20.631 patiënten jonger dan 50 jaar de diagnose darmkanker. Dit is 5% van het totaal aantal darmkankerpatiënten in deze periode. Van de patiënten jonger dan 50 jaar was 52% man. De meerderheid (78%) viel in de leeftijdsgroep 40-49 jaar en 61% had darmkanker in een verder gevorderd stadium (33% stadium III en 28% stadium IV). Bij 39% was de tumor gelokaliseerd in de endeldarm. Ter vergelijking: bij darmkankerpatiënten van 50 jaar en ouder was 54% man, 46% gediagnosticeerd in een verder gevorderd stadium (26% stadium III en 20% stadium IV) en 32% gelokaliseerd in de endeldarm.

Toename in incidentie bij patiënten jonger dan 50 jaar

Het aantal jonge darmkankerpatiënten nam in de afgelopen decennia toe. Het absolute aantal nieuw gediagnosticeerde patiënten steeg van 475 in 1989 naar 654 in 2023 (figuur 1). Figuur 2 toont de gestandaardiseerde incidentiecijfers, inclusief de jaarlijkse procentuele veranderingen (APC).

Figuur 1

Geobserveerde en verwachte incidentiecijfers van darmkanker bij mensen jonger dan 50 jaar in Nederland

In de totale groep is een statistisch significante stijging te zien in de periode 1998-2023 (figuur 2). Het incidentiecijfer was 6,3 per 100.000 personen in 1998 en steeg naar 9,5 per 100.000 personen in 2023. Dit is een jaarlijkse procentuele toename van 1,41% (95%-BI: 1,18-1,71). Deze toename is zichtbaar in elke leeftijdsgroep. Bij de leeftijdsgroepen 15-29 jaar en 30-39 jaar was er een toename over de gehele periode. Bij de leeftijdsgroep 40-49 jaar daalde de incidentie in de periode 1989-1998 en steeg de incidentie in de periode 1998-2023.

Figuur 2

Gestandaardiseerde incidentiecijfers van darmkanker bij mensen jonger dan 50 jaar in Nederland

Bij het adenocarcinoom was sprake van een statistisch significante toename van de incidentie in de periode 1998-2014 van 5,0 naar 8,0 per 100.000 personen (APC: 2,30%; 95%-BI: 1,72-6,53), bij het mucineus carcinoom een statistisch significante afname in de periode 1989-2023 van 1,1 naar 0,8 per 100.000 personen (APC: -1,96%; 95%-BI: -2,52 - -1,38) en bij het zegelringcelcarcinoom bleef de incidentie stabiel rond de 0,2 per 100.000 personen.

Voorspelling

Uitgaande van de puntschattingen van de toekomstige incidentiecijfers is de verwachting dat de incidentie van darmkanker bij mensen jonger dan 50 jaar verder zal toenemen tot en met 2035, behalve in de leeftijdsgroep 15-29 jaar (zie figuur 1). Voor de totale groep is de verwachting dat in 2035 bij 762 personen darmkanker zal worden vastgesteld (80%-voorspellingsinterval: 629-871) is. De kans op toenemende incidentie in de periode 2024-2035 is 81% voor de totale groep, 71% voor de leeftijdsgroep 40-49 jaar, 87% voor de leeftijdsgroep 30-39 jaar en 53% voor de leeftijdsgroep 15-29 jaar.

Beschouwing

Dit onderzoek geeft inzicht in de incidentie van darmkanker bij mensen jonger dan 50 jaar in Nederland over een periode van ruim 30 jaar, met een voorspelling voor de toekomst. In Nederland is de kans om na je 50e levensjaar darmkanker te krijgen 1 op 12 voor mannen en 1 op 15 voor vrouwen. De kans op darmkanker voor je 50e levensjaar is aanzienlijk lager, namelijk: 1 op 304 voor mannen en 1 op 293 voor vrouwen.10

Het absolute aantal jonge darmkankerpatiënten is laag, maar wereldwijd is dit aantal aan het toenemen. Deze stijgende trend is in verschillende delen van de wereld gerapporteerd, onder andere in de Verenigde Staten, Australië, Canada en diverse Europese landen.5,6,11 Ook in Nederland is een toename in de incidentie van darmkanker bij mensen jonger dan 50 jaar zichtbaar, maar deze lijkt minder groot dan in sommige andere landen, zeker in de jongere leeftijdsgroepen.

In een studie met kankerregistratiedata van 20 Europese landen waren de jaarlijks procentuele toenames voor de leeftijdsgroepen 20-29 jaar (APC: 7,9% in 2004-2016) en 30-39 jaar (APC: 4,9% in 2005-2016) hoger dan de resultaten van onze studie laten zien.6 De daling in de incidentie van het mucineus carcinoom die wij zagen is gelijk aan de resultaten van een Canadese studie.12

Wat zeggen deze veranderingen?

Een verandering in de incidentie van een ziekte bij jongere mensen kan een indicatie zijn van een verandering in de blootstelling aan risicofactoren. Van dit zogenoemde cohorteffect is zowel in de Verenigde Staten als in Europa waarschijnlijk sprake bij de toename van darmkanker bij jonge mensen.6,13 De stijgende incidentie van kanker bij mensen onder de 50 jaar blijft ook niet beperkt tot darmkanker, maar werd recent ook beschreven voor andere vormen van kanker in het maag-darmkanaal, zoals maagkanker, slokdarmkanker en kanker van de pancreas.14,15 Een klein deel hiervan betreft erfelijke varianten, maar verreweg het grootste deel betreft sporadische kanker.15,16

Dit impliceert dat de stijging voornamelijk gerelateerd is aan een verandering in leefstijl- of omgevingsfactoren. Toename in risicofactoren als te weinig beweging met een hoofdzakelijk sedentaire levensstijl, diabetes mellitus, alcoholconsumptie en roken kan een mogelijke oorzaak zijn.17-19 Ook een westers dieet – gekenmerkt door consumptie van onder andere gezoete dranken, rood en bewerkt vlees –, toename in obesitas en antibioticagebruik zijn risicofactoren voor darmkanker bij jonge mensen.20 Verder onderzoek is nodig om meer duidelijkheid te krijgen over de oorzaken van deze toename en het ontstaan van darmkanker bij jonge mensen; dat zal beter inzicht geven in mogelijkheden voor preventie en vroege opsporing.

Bewustwording en impact bij jonge mensen

Alhoewel mensen onder de 50 jaar niet tot de doelgroep van het landelijk bevolkingsonderzoek naar darmkanker behoren, is het niet uit te sluiten dat de publieke aandacht voor het bevolkingsonderzoek mogelijk ook bij jonge mensen heeft gezorgd voor extra bewustwording ten aanzien van het risico op darmkanker en symptomen die kunnen wijzen op deze ziekte. Dit kan geen verklaring zijn voor een toename in incidentie, alleen voor diagnose op een jongere leeftijd. Aangezien er in onze analyses geen verandering in trend geïdentificeerd is na de invoering van het bevolkingsonderzoek, zal dit effect zeer minimaal zijn.

In vergelijking met het aantal ouderen met darmkanker zijn de absolute aantallen van darmkanker bij jonge mensen op dit moment beperkt in Nederland, maar de impact van darmkanker op jonge leeftijd is groot. In een review werd gevonden dat verschillende aspecten van kwaliteit van leven, met name seksueel disfunctioneren, zorgen om familie en financiële gevolgen, groter zijn dan bij darmkanker op latere leeftijd.21,22

Toekomstverwachting

In de Verenigde Staten is de verwachting dat in 2030 25% van alle patiënten met endeldarmkanker en 10% van alle patiënten met dikkedarmkanker jonger dan 50 jaar zal zijn.23 De voorspellingen in deze studie maken het aannemelijk dat ook in Nederland het aantal jonge darmkankerpatiënten de komende jaren blijft stijgen, maar de voorspelling is minder alarmerend. Gecombineerd met de voorspellingen uit het IKNL-rapport ‘Kanker in Nederland, trends en prognoses tot en met 2032’, lijkt het aandeel patiënten jonger dan 50 jaar in de toekomst ongeveer 5% van alle darmkankerpatiënten te blijven.24

Hoewel de toename in incidentie in de leeftijdsgroep 40-49 jaar in de recente jaren lijkt af te vlakken, is de voorspelling dat de absolute aantallen aanzienlijk gaan stijgen in deze leeftijdsgroep. Dit komt voornamelijk doordat het aantal mensen in deze leeftijdsgroep sterk toeneemt, volgens de prognose van het CBS.

Het ‘Exponential Smoothing model with trend’ dat wij gebruikten om een voorspelling voor de toekomst te doen, heeft als sterk punt dat het rekening houdt met veranderingen in toekomstige bevolkingsopbouw. Daarnaast maakt dit model een schatting enkel op basis van de tijdstrend in het incidentiecijfer en de fluctuatie hierin. Dit heeft als voordeel dat het model niet afhankelijk is van onzekere informatie over toekomstige risicofactoren, maar als nadeel dat het aanneemt dat de geobserveerde trend in de toekomst ook zal gelden.

De Gezondheidsraad adviseerde eind 2022 in haar evaluatie van het bevolkingsonderzoek een proefbevolkingsonderzoek te doen naar een eenmalige screening rond 50 jaar, om te bepalen in hoeverre dit gezondheidswinst oplevert. Dat advies is niet overgenomen door de toenmalige minister van VWS.25 Onze resultaten lijken met de huidige absolute aantallen op dit moment geen argument te geven voor een verdere verlaging van de screeningsleeftijd naar onder de 50 jaar.

Conclusie

Er is een stijging in de incidentie van darmkanker bij jonge mensen in Nederland die waarschijnlijk doorzet in de nabije toekomst, maar de absolute aantallen zijn nog steeds laag. Bewustwording onder zorgprofessionals van deze stijgende trend is van belang om mogelijke signalen bij patiënten vroegtijdig te kunnen identificeren. Daarnaast is verder onderzoek nodig om beter inzicht te krijgen in de oorzaken van deze toename en te weten welke preventieve maatregelen genomen kunnen worden.