Gevolgen van diëthylstilbestrol in de zwangerschap: na 50 jaar nog steeds een actueel probleem

- Since the 1940s, diethylstilbestrol (DES) has been administered to about three million pregnant women in the United States and in the Netherlands, between 1947 and 1975, to about 220,000.

- The most important consequences described are: for DES mothers an increased risk of mammary carcinomas and for DES daughters a 1 in 1000 chance of clear cell adenocarcinoma (CCAC) as well as an increased risk of (pre)malignant abnormalities of the stratified epithelium in the vagina and cervix. In addition to this, DES daughters frequently have developmental disorders of the cervix and corpus uteri. In connection with this fertilisation disorders have been described as well as unfavourable outcomes of pregnancy: more ectopic pregnancies, abortion and premature birth. DES sons exhibit an increased frequency of several benign abnormalities of the genitalia.

- The DES problem continues to be an important issue. The entire cohort of DES mothers is in the age group with a high risk of mammary carcinoma. The youngest DES daughters will be of childbearing age for at least another 15 years; the risk of ectopic pregnancies and pre-term labour is increased. The oldest DES daughters are now reaching postmenopausal age. The incidence of CCAC of the vagina and cervix in the population is bimodal, with a second peak at older age. It is still unknown if at this age DES daughters will have an increased incidence of these malignancies.

- From animal experiments it becomes clear that DES administration to pregnant mice results in an increased incidence of genital tumours not only in the second generation but also in the third. This has yet to be investigated in humans and deserves special attention.

- The legally imposed destruction of patient files after a period of ten years is a serious threat to patient care and scientific investigation, notably in obstetrics and child medicine.

Samenvatting

- Vanaf de jaren veertig is diëthylstilbestrol (DES) in de Verenigde Staten toegediend aan circa 3 miljoen zwangeren en in Nederland van 1947 tot 1975 aan circa 220.000.

- De belangrijkste beschreven gevolgen zijn: bij DES-moeders een verhoogd risico op mammacarcinoom, en bij DES-dochters een kans van 1:1000 op ‘clear cell’-adenocarcinoom (CCAC) en tevens een verhoogd risico op (pre)maligne afwijkingen van het plaveiselcelepitheel van vagina en cervix. Daarnaast hebben DES-dochters frequent ontwikkelingsstoornissen van cervix en corpus uteri. In verband hiermee zijn fertiliteitsstoornissen beschreven en ongunstige uitkomsten van zwangerschappen: meer extra-uteriene zwangerschap, abortus en vroeggeboorte. DES-zonen hebben een verhoogde frequentie van enkele goedaardige afwijkingen van de genitalia.

- Ook thans is het DES-probleem nog actueel. De gehele cohort DES-moeders bevindt zich in een leeftijdsgroep met een hoog risico op mammacarcinoom. De jongste DES-dochters zijn circa 25 jaar oud; bij hen is dus nog een aanzienlijk aantal zwangerschappen te verwachten. De oudste DES-dochters komen nu in de postmenopauze; zonder DES-gebruik komt dan vaker CCAC voor en het is onbekend of DES-dochters ook in die levensperiode een verhoogd risico lopen.

- Uit dierproeven blijkt dat na DES-gebruik ook de derde generatie (DES-kleindochters en -kleinzonen) een verhoogd risico heeft op tumoren van de genitalia. Dit is bij de mens nog niet onderzocht en vergt thans speciale aandacht.

- De wettelijk vastgelegde termijn van 10 jaar voor het vernietigen van de patiëntendossiers is, zeker waar het verloskunde en kindergeneeskunde betreft, een ernstige belemmering in patiëntenzorg en wetenschappelijk onderzoek.