Geschiedenis van het genezen; beriberi: 'een zeker soort verlamming'

– Beriberi began to attract increasing attention in the second half of the 19th century, mostly due to the large numbers of victims among Dutch military personnel in the Netherlands East Indies. A study, carried out in Atjeh in 1886 by the Japanese Sugenoya and F.J.Cornelissen, led to the conclusion that there existed a beriberi bacillus which they could make visible in stained microscopical preparations. An extensive desinfection campaign in all barracks followed, but its benefits were a matter of debate. Inadequate nutrition in the investigators‘ eyes was only a predisposing factor. A.G.Vorderman (1844-1902) assumed a connection between rice feeding and beriberi in prisoners; he reported that the disease coincided with a diet of polished white rice. Beriberi could be prevented by providing the prisoners with ’red rice‘ (unpolished rice). However, red rice was regarded as inferior and status-lowering so that substitution of red for white rice in the rations was impossible. The concept of a ’lacking substance‘ (thiamine, vitamin B₁) was hesitatingly accepted in the Netherlands. C.Winkler and C.Eijkman, for instance, refused until the early twenties of this century to exclude the possibility of a bacterial infection as the cause. As known, Eijkman in 1929 was awarded the Nobel prize for his contributions to vitamin research.

Samenvatting

In de tweede helft van de 19e eeuw nam de aandacht voor beriberi toe, vooral door het grote aantal slachtoffers onder Nederlandse militairen in Nederlands-Indië. De Japanner Sugenoya en F.J.Cornelissen deden in 1886 een onderzoek in Atjeh waarin zij tot de conclusie kwamen dat er een beriberibacil was, die zij zichtbaar konden maken in gekleurde microscopische preparaten. Een uitgebreide desinfectiecampagne volgde in alle kazernes, maar over het nuttig effect daarvan liepen de meningen uiteen. Onvoldoende voeding was in de ogen der onderzoekers slechts een predisponerende factor. A.G.Vorderman (1844-1902) legde een verband tussen rijstvoeding en beriberi bij gevangenen: hij beschreef dat de ziekte samenviel met een voeding met geslepen, witte rijst. Verstrekking van ‘rode rijst’ (dat is rijst met zilvervlies) aan gedetineerden kon beriberi voorkomen. Rode rijst werd echter als een minderwaardig en statusverlagend product beschouwd; daarom was de vervanging van witte door rode rijst in de rantsoenen onmogelijk. Het concept van een ‘ontbrekende stof’ (thiamine, vitamine B₁) werd in Nederland met aarzeling geaccepteerd. Door bijvoorbeeld C.Winkler en C.Eijkman werd tot in het begin van de jaren twintig van deze eeuw de mogelijkheid van een bacteriële infectie als oorzaak van beriberi niet uitgesloten. Zoals bekend ontving Eijkman in 1929 de Nobelprijs voor zijn bijdragen aan het vitamineonderzoek.