De praktijk van systematische reviews. V. Heterogeniteit tussen onderzoeken en subgroepanalysen

- Meta-analysis comprises the analysis of the data of similar studies gathered in a systematic review.

- If the results of the studies differ (strongly), this is called heterogeneity.

- Possible causes of heterogeneity are: a wrong choice of type of measure of treatment effect, differences of methodological quality between studies, or real differences between studies.

- Heterogeneity between studies can be assessed by thorough examination of the differences between study characteristics in combination with a visual inspection of the degree of overlap of the confidence intervals of the estimates of effect of the different studies.

- By applying the random effects model for pooling, (non-systematic) heterogeneity between studies can be addressed.

- In case of heterogeneity between studies, sources of heterogeneity should be explored by means of subgroup analysis according to strict, preset criteria.

- Subgroup analysis should address subgroups of patients within studies.

Samenvatting

- Een meta-analyse behelst de analyse van de gegevens van vergelijkbare onderzoeken die in het kader van een systematische review zijn vergaard.

- Indien de resultaten van de verschillende onderzoeken (sterk) uiteenlopen, spreekt men van heterogeniteit.

- Heterogeniteit kan berusten op een ongelukkige keuze van het type effectmaat, verschillen in methodologische kwaliteit tussen onderzoeken of werkelijke verschillen tussen onderzoeken.

- Een grondige beschouwing van de verschillen in onderzoekskenmerken in combinatie met een visuele inspectie van de mate van overlap van de betrouwbaarheidsintervallen van de effectschattingen in de afzonderlijke onderzoeken is de beste manier om na te gaan of er heterogeniteit tussen onderzoeken bestaat.

- Door toepassing van het ‘random effects’-model voor ‘pooling’ kan niet-systematische heterogeniteit tussen onderzoeken verdisconteerd worden.

- In geval van het bestaan van heterogeniteit tussen onderzoeken is verdere analyse van mogelijke bronnen daarvan (subgroepanalyse) geïndiceerd.

- Subgroepanalyse dient subgroepen van patiënten uit de afzonderlijke onderzoeken te behelzen en te worden gebaseerd op strikte, bij voorkeur vooraf opgestelde, criteria.

Artikelinformatie

Aanvaard op

17 november 1998

22 april 1999

In print verschenen in

week 16 1999

Citeer dit artikel als

Ned Tijdschr Geneeskd. 1999;143:843-8

Auteursinformatie

Vrije Universiteit, Faculteit der Geneeskunde, Instituut voor Extramuraal Geneeskundig Onderzoek, Van der Boechorststraat 7, 1081 BT Amsterdam.

Dr.R.J.P.M.Scholten, arts-epidemioloog; dr.W.J.J.Assendelft, huisarts-epidemioloog (thans: Academisch Medisch Centrum, Dutch Cochrane Centre, Amsterdam); dr.P.J.Kostense, epidemioloog-statisticus (tevens afd. Klinische Epidemiologie & Biostatistiek); prof.dr.L.M.Bouter, epidemioloog.

Contact dr.R.J.P.M.Scholten (emgo@med.vu.nl)