artikel
Vasili Aksjonov werd geboren in 1932 in Kazan, bijna 1000 km ten oosten van Moskou. Toen hij 5 jaar was, werden zijn ouders opgepakt en opgesloten in een strafkamp. Pas op zijn 16e werd hij weer met zijn moeder herenigd. Hij studeerde geneeskunde in Leningrad en heeft slechts een paar jaar het vak beoefend; vanaf ongeveer 1960 profileerde hij zich als schrijver. Hij schreef absurdistische en surrealistische verhalen, waarvan er enkele zijn vertaald in het Nederlands en zijn verzameld in de bundel Geen markt voor holle vaten. Na 1965 werd het voor hem steeds moeilijker om te publiceren. In 1980 moest hij de Sovjet-Unie verlaten en emigreerde hij naar de VS. Hij kon Rusland pas weer bezoeken na 1990 en toen werden zijn boeken eindelijk in grote oplagen verkocht.
Zijn magnum opus is de roman Generaties van de winter, die het 20e-eeuwse equivalent is van Tolstojs Oorlog en vrede uit 1869. Hierin volgen we de lotgevallen van de familie Gradov vanaf ongeveer 1925. In deze periode is Stalin aan de macht en de roman bevat dan ook veel gebeurtenissen die op historische feiten berusten. Boris Gradov is een van de meest gerespecteerde chirurgen van Moskou. Wat het betekent om chirurg onder een dictatuur te zijn, wordt al in het begin van het boek duidelijk. Gradov wordt bij een zeer hoge generaal, Froenze, geroepen die een ulcus duodeni heeft. Er hangt een raar sfeertje: ‘Duizenden zieken waren aan de befaamde geneesheer voorbijgegaan, maar nooit eerder, zelfs in zijn studentenjaren, had hij er iets vreemds in gezien dat een mens voor hem van een maatschappelijk in een fysiologisch en pathologisch fenomeen veranderde. Maar van dit lichaam ging zelfs in uitgestrekte positie onder de vingers van de arts de magie van de macht uit.’
Hij besluit dat een operatie niet nodig is en wil dat aan zijn collega’s rapporteren, maar wordt door 2 functionarissen meegenomen. ‘Uw mening verschilt van die van het politbureau’, zo krijgt hij te horen. Hij werpt nog zwakjes tegen dat er geen artsen in het politbureau zitten, maar het mag niet baten. De legercommandant wordt geopereerd, maar sterft door complicaties, precies zoals Stalin het wenste.
Nog 2 keer hebben Gradov en Stalin met elkaar te maken gehad. Gradov verlost hem eerst van constipatie die al 10 dagen duurt: ‘Het lavement deed ook zijn werk, na enkele minuten werden de verdedigingslinies doorbroken, de muren van Babylon neergehaald, noemt U het zoals U wilt, maar niet de lozing van Stalins poep.’
Niet lang daarna wordt hij opgepakt, maar uiteindelijk weer vrijgelaten. Als Gradov al 76 jaar is, roept Stalin hem opnieuw bij zich. Eerder hebben 5 Joodse dokters Stalin onderzocht en hem adviezen gegeven die hem niet bevallen; zij worden opgepakt. Gradov bevestigt echter hun diagnose en adviezen. Wat heeft hij op zijn leeftijd immers nog te verliezen? Stalin denkt: ‘Hij onderzoekt me alsof hij te weten wil komen waaraan ik dood zal gaan. […] Een vreemde wens die niet onderdoet voor antisovjetspionage.’ Kort daarna sterft Stalin.
Van Generaties van de winter werd uiteindelijk zelfs een televisieserie gemaakt. Aksjonov vond het een slap aftreksel van het boek, want ook in het nieuwe Rusland was het nog steeds niet helemaal veilig.
Reacties